Shahrisabz filiali

normallashtirilgan sut. Iste’mol qilinadigan sut ko‘pincha normallashtiriladi, ya’ni uning tarkibidagi yog‘ miqdori 3,2% -ga keltiriladi. Normallashtirish sutga yog‘sizlantirilgan sut qo‘shish yo‘li bilan olib boriladi.

gomogenlashgan sut. Bu sutning ta’mi va konsistensiyasini yaxshilash uchun qilinadi. Buning uchun sut yuqori bosim ostida kichik teshikli suzgichdan o‘tkazyladi. Natijada sutning yog‘ parchalari mayda-lanadi va sutda bir xil tarqaladi.

vitaminli sut. Buning uchun sutga askorbinat kislota qo‘shiladi va uning miqdori 10 mg % ga etkaziladi. Shimol sharoytida sutga vitamin D qo‘shiladi.

ionitli sut. Buning uchun sut kationit almashtiruvchi smoladan o‘tkaziladi. Natijada ma’lum miqdorda kaldiy ushlanib qoladi va sutning hazm bo‘lishi osonlashadi. Bunday sut ona suti o‘rnida tavsiya etiladi.

oqsilli sut. Sut tarkibidagi yog‘ kamaytirilib, sut oqsillari ko‘paytiriladi. Bu mahsulotan tayyorlash uchun xom ashyo tarkibidagi yog‘ va quruq moddalar ikki marta qayta ishlanadi.

Yog‘ni maromiga keltirish uchun dastlabki xom ashyoga yog‘sizlantirilgan sut qo‘shiladi. Quruq moddalar miqdorini maromiga keltirish uchun esa sutga quruq yoki qaymog‘i olinmagan quyuqlashtirilgan sut yoki yog‘siz-lantirilgan sut qo‘shiladi.
1.1. Kislotali Gerber uslubi
Bu usul ishlab chiqarishda qo‘llaniladigan tez hamda aniq usuldir. Ushbu usul mohiyati shundan iboratki, bunda konsentrlangan sulfat kislota va izoamil spirti ta’sirida sut tarkibidagi yog‘ qatlam xosil qilgandan keyin ajratib olinadi.Uning xajmi yog‘ o‘lchagichning darajalangan (gradasiya) qilingan qismi yordamida o‘lchanadi.
Ishning bajarilish tartibi: . Yog‘ o’lchagichlarni tartib raqamlariga qarab shtativga terib chiqiladi.Har bir yog‘o‘lchagichga avtomat pipetka yordamida bo‘g‘ziga tegizmay 10ml dan sulfat kislotasi extiyotkorlik bilan quyib chiqiladi.
Pipetka yordamida tajriba qilinayotgan sutdan 10,77ml o‘lchab olinib, qiya xolda ushlab turib yog‘o‘lchagichning ichki devoriga tekizib turgan holda quyiladi. Sut kislota bilan aralashib ketmasdan asta-sekin yog‘o‘lchagich ichiga quyilishi kerak.
Pipetkani sutdan bo‘shatayotgan vaqtda uning uchi sulfat kislotasiga tegib ketishini oldini olish kerak. Aks holda sut quyulib pipetkadan tushmay qolishi mumkin. Bo‘sh pipetkani yog‘o‘lchagich devoridan ajratib olgan holda yana uch tomchi sut oqib tushguncha ushlab turiladi. Pipetkaga puflab oxirgi sut tomchisini tushirish kerak emas, chunki u pipetka xajmi xisobiga kiradi.
Undan so‘ng ehtiyotkorlik bilan yog‘o‘lchagich bo‘g‘ziga tekizmay, avtomat pipetka yordamida 1ml izoamil spirti quyiladi. Yog‘o‘lchagich rezina tiqin bilan berkitilib, shtativga qo‘yiladi va oqsil erib ketguncha silkitiladi. Agar shtativ yo‘q bo‘lsa, yog‘o‘lchagich sochiqqa o‘ralgan xolda silkitiladi.
Sut tarkibidagi oqsil butunlay erigandan keyin, yog‘o‘lchagichlar tiqinlari yuqoriga qilingan xolda suv hammomiga joylanadi. Ular suvga butunlay cho‘kib turishi shart.Suv xarorati 65±2°S bo‘lgan xolda , 5 daqiqa (minut) davomida ushlanadi. So‘ng yog‘o‘lchagichlar suvdan tez olinib, sochiq bilan artiladi va ingichka tomoni markazga qaratilib, syentrifuga patronlariga joylashtiriladi.
Yog‘o‘lchagichlarni syentrifuga patronlariga simmetrik xolda joylash lozim. Agar yog‘o‘lchagichlar soni toq bo‘lsa, yana bitta qo‘shimcha yog‘o‘lchagich suv to‘ldirilib, syentrifugaga joylashtiriladi. Syentrifuga qopqog‘i yopiladi va mahkamlanadi. 5 daqiqa davomida syentrifuga harakatga keltirilib, so‘ng to‘xtatiladi (xech qanday kuch ishlatilmay).
Yog‘ o’lchagichlar patronlardan olinib, ingichka tarafini yuqoriga qilib ushlanadi va rezina tiqin yordamida ajrab qolgan yog‘ qatlami yog‘o‘lchagichning darajalangan qismiga joylashtirilib, suv hammomiga o‘rnatiladi. Xarorati 65±2°S° bo‘lgan suv yog‘ qatlamini ko‘mib turishi lozim.
5 daqiqadan so‘ng yog‘o‘lchagich suvdan chiqazib olinadi va tez sochiq bilan artiladi. Rezina tiqin yordamida yog‘ qatlamining pastki qismi yog‘o‘lchagich daraja (gradasiya) chi
ziqlarining biror butun sonli ko‘rsatkichi to‘g‘risiga joylashtiriladi. Yog‘o‘lchagichni ko‘zimiz bilan bir balandlikda ushlab turib, tezda shkala bo‘laklari soni sanaladi. Yog‘ qatlamining pastki chizig‘idan boshlab yuqori qismidagi egik qismining quyi nuqtasigacha (meniska) xisobga olinadi.
Shkalaning bir butun bo‘lagi xajmi yog‘ miqdorining 1% ni, mayda bo‘laklari 0,1% ni tashkil etadi.
Agar, yog‘ qatlami ostida qora rangli qatlam paydo bo‘lsa, tajriba noaniq bajarilgan bo‘ladi. Bu xol yuqori konsentrasiyali kislotadan foydalanilganda yuz beradi.
Sutning epidemiologik, radiasion hamda kimyoviy zaharli moddalar bilan belgilanadigan xavfsizligi SanPIN talablariga mos kelishi lozim. Unga binoana sutdagi xavfsizlik mezonlari quyidagilar:

1. 
   Mikrobiologik ko‘rsatkichlar: KMAFAnM, ichak tayoqchasi guruhi bakteriyalari (BGKP), sulfitredusirlanuvchi klostridlar, S.aureus, patogen mikroorganizmlar, shu jumladan salmonellar va Listeria monocytogenes, mog‘orlar va drojalar.
   

2. 
   Toksik elementlar (qo‘rg‘oshin, margumush, kadmiy, simob, qalay,
   

xrom)

3. 
   Pestisidlar - geksaxlorsiklogeksan (aDu - izomerlari), DDT va uning metobolitlari.
   
4. 
   mikotoksinlar (aflotoksin M₁).
   
5. 
   Antibiotiklar (levomiyitin, tetrasiklin guruhi, streptomisin, penisilin).
   
6. 
   Radionuklidlar (syeziy - 137 va stronsiy - 90).
   
7. 
   Ingibirlovchi moddalar (ruxsat etilmaydi).
   

Quyida keltirilgan jadvalda insonga sut va sut mahsulotlarini iste’mol qilish
orqali yuqishi mumkin bo‘lgan kasalliklar ro‘yxati keltirilgan.

Kasallik nomi		Infesion kasalliklarning asosiy manbai
		inson	xayvon	tashqi muhit
Ichterlama (tif)		+
Paratiflar A va V		+	+
Yurakburug‘		+
Xolera		+
Kolli infeksiyasi		+	+
Virusli gepatit A		+
Brusellez			+
Leptospirozlar			+
Tuberkulyoz (sil)		+	+
Kuydirgi (sibirskaya yazva)			+	+
Botulizm				+
Stafilokokk infeksiyasi		+	+
Shartli patogen mikroflora sababli kasalliklar				+
Listerioz			+
Yashur			+

SUT MAHSULOTLARI XAVFSIZLIGIGA QO‘YILADIGAN SANITAR-EPIDEMIOLOGIK TALABLAR

Indeks, mahsulotlar guruhi	Ko‘rsatkichlar	Ruxsat etiladigan daraja, mg/kg(l), ortiq emas	Eslatma
Sut asosidagi muzqaymoq	Toksik elementlar:
	Qo‘rg‘oshin	0,1
	Mishyak	0,05
	Kadmiy	0,03
	Rtut	0,005
	Rux	5,0
	Simob	1,0
	Melamin	ruxsat etilmaydi
	Mikotoksinlar: aflatoksin M1	0,0005
	Antibiotiki:
	Levomisetin	ruxsat etilmaydi	<0,01
	Tetrasiklin guruhi	ruxsat etilmaydi	<0,01 birlik/g
	Streptomisin	ruxsat etilmaydi	<0,5 birlik /g
	Penisillin	ruxsat etilmaydi	<0,01 birlik /g
	Ingibirlovchi moddalar:	ruxsat etilmaydi	Sut va xom qaymoq
	Kislotalilik, ortiq emas	21^OT
	Pestisidlar :
	geksaxlorsiklogeksa n (a,P,y-izomerlari)	1,25	Yog‘ hisobida
	DDT va uning metabolitlari	1,0	Yog‘ hisobida

Mikrobiologik ko‘rsatkichlar

Indeks, mahsulotlar	Sut kislotali	Mahsulot massasi (g, sm^3),	Eslatma
guruhi	mikroorganiz	ruxsat etilmaydi

	mlar miqdori, KOYe/sm^3 (g)	BGKP (koli- shakllar)	S. aureus	Patogen, jumladan salmonellalar
Muzqaymoq (toblangan)	110^5	0,01	1,0	25	L. monocytogenes 25 g -da ruxsat etilmaydi
Muzqaymoq (yumshoq)	110^5	0,1	1,0	25	L. monocytogenes 25 g -da ruxsat etilmaydi
Suyuq aralashmalar muzqaymoq (yumshoq) uchun	3 10^4	0,1	1,0	25	L. monocytogenes 25 g -da ruxsat etilmaydi
Quruq aralashmalar muzqaymoq (yumshoq) uchun	5 10^4	0,1	1,0	25	L. monocytogenes 25 g -da ruxsat etilmaydi

Eslatma:

Sutning bazis yog‘ligi (% hisobida) respublikalar Vazirlar maxkamasi qaroriga muvofiq (yrnatiladigan sigirlar mahsulotiga qarab) belgilanadi. O ’zbekistonda Toshkent, Sirdaryo, Jizzax viloyatlarida 3,5%, Farg‘ona vodiysi Samarqand viloyatlari va Qorakalpogistonda sutning bazis yog ’ligi 3,7% deb belgilangan, ya’ni qabul qilinadigan sutda belgilangan bazis yog‘ligidan past bo‘lmasligi kerak. Sutdan kontrol namuna olganda, uning kislotaliligi va zichligi aniqlanganda tayyorlov tashkilotlari va xo‘jaliklarining vakillari ishtirok etishi kerak. Natijalar haqida akt tuzib, bu akt 1 oy davomida saqlanadi. Sutning sorti olingan qontrol namunalar asosida tozalik darajasi va bakteriyalar bilan ifloslanishiga qarab (reduktozproba) belgilanadi.

Sorsiz sut, kislotaliligi 21^oT, bakteriyalar bilan ifloslanganligi III klass, tozaligi III gruppa bo ’lgan dagina qabul qilinadi.
Sigirlar sog‘in davrining birinchi 7 kunida (og‘iz suti) va oxirgi 7 kunida olingan sut, hamda tarkibiga neytrallashtiruvchi va konservalovchi moddalar quyilgan va neft mahsulotlar, ximikatlar, sarimsok va shuvok hidlari keladigan sut: tarkibida antibiotik va DDT dorilari
bo’lgan sut qabul qilinmaydi. Xo‘jaliklar tomonidan to‘g‘ridan-to‘g‘ri savdo tarmoqlari va kasalxona, umumiy ovqatlanish muassasasiga topshiriladigan sut faqatgina bazis yog ’ligi bilangina javob bermay balki boshqa hamma ko‘rsatkichlari bilan GOST talablariga javob berishlari kerak (GOST 13264 - 70).