Shaharsozuk tarixi

Xiva bosh rejasi. 
Xiva rejasi loyihasi (1964-yil, arxitektor A. 
Beleniskiy va bshq.) 0 ‘rta Osiyoda saqlanib qolgan yagona yodgorlik 
bo‘lganligi tufayli shaharsozlardan ehtiyotkorlik va yuksak mahorat 
lalab qiladi. A n’anaviy tarzda Xiva ikki qismga bo‘lingan — ichki
4 — T-31-3 
49

---

Ichon Q al’a, tashqi Dishon qal’a. lchon qal’ada to ‘g‘ri burchakli 
shahar asosiy ko‘chalar o ‘qi bo‘ylab xochsimon ko‘rinishda kesilgan, 
ular o ‘zaro to ‘rt shahar darvozasini janubiy, shimoliy, g‘arbiy hamda 
sharqiy devorlarda ulab turadi. lchon qal’a hududi shaharsozlik va 
arxitektura yodgorliklari sifatida davlat qo'riqxonasi deb e’lon qilingan, 
shu sababli reja loyihasi iloji boricha yaxshi saqlanib qolishi va ta ’mirini, 
obodonchiligini, transport ham da piyoda yo‘llar qulayligini ko‘zda 
tutadi. Shaharda mikroiqlimni yaxshilash uchun yashil ko‘chatlaming 
yagona tizimi, Madaniyat va istirohat markaziy bog‘i, sport inshootlari 
barpo etilgan. Shaharni rivojlantirish rejasi loyihasi aholi va sanoat 
o ‘sishini cheklamoqda, asta-sekin shahar parti ketib, sharti qolgan 
uylardan xalos b o ‘lib, shinam uylar qurilmoqda, ularning loyihalari 
Xiva uchun maxsus ishlab chiqilgan (1-mikrorayon, arxitektor A.Qo- 
bulov). 1939-yilda 40 mingga yaqin kishini tashkil etgan uning aholisi 
50-yillarda 110 ming kishidan iborat bo‘lgan.
Farg‘ona bosh rejasi. 
Farg‘ona bosh rejasiga talay o ‘zgartishlar 
kiritilgan (1951, arxitektor A.Zotov). U nda yirik engil sanoat korxonalari, 
masalan, to ‘qimachilik korxonasi, ipak yigirish fabrikasi, paxta va yog‘- 
moy zavodlari qurilishi shahaming tez rivojlanishiga olib keldi. Neftni 
qayta ishlash zavodi, kimyo korxonasi va boshqalar shahar uchun 
alohida ahamiyat kasb etadi. Qayta qurishning bosh rejasida Farg‘o- 
naning o ‘sib-rivojlanishi, uning 0 ‘zbekistondagi yirik sanoat, ilmiy va 
madaniy markazlaridan biriga aylantirish bo‘yicha tadbirlami ko‘zda 
tutgan edi. Shahar hududi uch baravar kattalashtirildi, sanoat m inta­
qalarini markaz bilan tutashtirish uchun yangi shohrohlarlar yotqizildi. 
Shahar asosan, janubiy, yangi manzilgohlar (Qirguli, to ‘qimachilar 
shaharchasi) va Farg‘onadan 12 kmda joylashgan Marg‘ilon shahri 
bilan tutashtirish yo‘nalishida kengayib bordi (Marg‘ilon ipak shahri, 
yirik savdo markazi sifatida mashhur). Yangi shahar respublikada kat- 
taligi jihatidan uchinchi o ‘rinda bo‘lib, aholisi soni 350 ming kishiga 
mo'ljallangan edi.
Shaharni kesib o ‘tuvchi sersuv kanallar hovuz va faw oralar uchun 
asosiy manbaga aylandi. Farg‘ona atrofida yashil halqa yaratilgan, 
manzarali yonbag‘irlarda dam olish uylari, sanatoriyalar, bolalar uchun 
oromgohlar qurilgan. Turar-joy uylari va jam oat binolari qad ko‘targan 
yangi ko‘chalar tobora o ‘z jamolini ochmoqda. Shahar markazida 
yirik m a’muriy binolar ko‘kka b o ‘y cho‘zib turibdi.