Shaharsozuk tarixi

Samarqand. Rejalashtirish bosqichlari:
1— rejalashtirish loyihasi, Uzplanproyekt, 
1938—39-yy. Arx. M. Bulatov;
2 — rejalashtirish loyihasi, Uzgosproyekt,
/
454-y, 3 —rejalashtirish loyihasi
Uxgosproyekt. 1968-y; 4 — shahar tarixiy rivojlanish reja bosqichlari:
Afrosiyob, Temuriylar duvri
— 
1980-yilgacha.
45

---

Bu bosqich Samarqand shahrini rivojlantirishning 1968-yilda 
Uzgosproyekt (arxitektor T. Kalinovskaya) instituti bajargan texnik 
iqtisodiy loyihasiga asos bo‘lgan. Loyiha ashyolari tarkibida dastlabki 
taklif sifatida Samarqand umumshahar markazining eskizi taqdim etilgan 
bo‘lib, u shahar arxitekturaviy-rejaviy yechimining asosiy tamoyillarini 
belgilab bergan.
Registon maydonining kenglik yechimi Samarqand uchun haddan 
tashqari noqulay va soxtadir. ShaharsozUk nuqtai nazaridan bu qadar 
omadli ansambl tashldl qiluvchi arxitekturaviy yodgorliklarning umumiy 
majmua bilan uyg‘unlashib ketishini ko‘rmaymiz. Viloyatning sobiq 
ijroqo'mi baland binosi Registon manzarasini to ‘sib qo‘ygan; sobiq 
Frunze ko‘chasiga qarab ketuvchi maydon esa haddan tashqari keng 
qilib belgilangan.
Samarqand markazi. 
Ma’muriy maydon shakllanishi bo‘yicha yo‘l 
qo'yilgan kamchiliklar Samarqand markazini rejalashtirish va qurish 
g‘oyasiga konkurs e’lon qilish uchun sabab bo‘ldi. Konkursga Toshkent 
politexnika instituti, Samarqand davlat arxitektura va qurilish instituti, 
ToshN IIPI bosh plan, Rossiya, Giprogor, Uzgosproyekt va LenNIIP 
shaharsozlik institutlarda ishlab chiqilgan loyihalar taqdim etilgan edi. 
Loyihalar eskizlari tahlili arxitektorlarning kasbiy mahorati ancha o‘sga- 
nini ko‘rsatdi. Bir guruh arxitektorlar yangi markazni Gorkiy bulvari 
(hozirda Universitet xiyoboni) yoqalab rivojlantirgan holda «qo‘sh- 
tuzilmali» variantni taklif etdilar (ToshPI va Rossiya Giprogor guruhJari).
0 ‘zgosproyekt nusxasi ham shaharni Darg‘om arig‘i yoqalab 
rivojlantirish bo ‘yicha taklifni hisobga olgandi. Ammo u Giprogor 
nusxasidan markaziy yadroning boshqa yo‘nalishlarda ham va bir 
maromda rivojlanishi bilan yaqqol ajralib turardi. Boshqa arxitektorlar,
1938-yilgi bosh reja g‘oyasini sobiq Frunze ko'chasi bo'ylab shahar 
bosh o ‘qini shakllantirish yo‘li bilan rivojlashtirganlar (Toshboshplan 
guruhi). Sam DAQI mualliflar jamoasi asosiy e’tiborni xalq turar- 
joylari tajribasidan foydalanib, turar-joy qurishning arxitekturaviy rejaviy 
tizilmasiga qaratgan. Bir qancha uylami mahalla markazlari atrofiga 
birlashtirish taklif etilgan.
Bu loyihalaming asosiy kamchiliklari maydonlami haddan tashqari 
kengaytirib yuborish, muayyan tarixiy vaziyatni etarlicha hisobga 
olmaslik, «qo‘shtuzilmali» qoidasiga qaytish va shahar qismlarini bundan 
keyin rivojlantirishning turli ananalariga amal qilishdan iborat bo‘lgan. 
1974-yilda markazni rejalashtirish loyihasi arxitektorlar T. Kalinovskaya 
va AAleksandrovich rahbarligidagi mualliflar guruhining shaharsozlik
46

---

U zN IIP konkursi natijalari asosida ishlab chiqilgan edi. Loyihada 
umumshahar markazning bir qismi va butun tarixiy mintaqani o ‘z 
ichiga olgan 720 ga hududdagi uylar eskizi ishlab chiqilgandi.