Shaharsozuk tarixi

ARXITEKTURA IST IQ B O L I: O ZB E K IS I O N ZAM O NAVIY
A R X ITEK TU R A SIN IN G TARAQQIYOTI
(1991—2012-yy.)
3.1. Zamonaviy shaharlarni qayta tiklash
Ilm iy tadqiqotlar, o'tm ish yillardagi 0 ‘zbekiston shaharlarini 
loyihalashtirish amaliyoti va qurilishini tahlil etish, tizimlashtirish hamda 
umum lashtirish shuni ko'rsatdiki, ular bugungi kun sharoitlari va 
vazifalariga to ‘liq javob berolmasligi tufayli, shaharsozlikni rejalash- 
tirishda jiddiy, yangicha yondnshuvni taqoza etadi. Oldingi ayovsiz 
cheklangan va haddan tashqari maydalashib ketgan ishlovlardan farqU 
o ‘laroq, hozir shaharsozlikning alioli hayoti uchun qulay sharoitlar 
bilan bog‘liq asosiy muammolur hal etilnioqda. Shaharlaming bosh 
rejalarida eski shahar infrastruklurasini og'ishmay hal etish, madaniy 
merosni asrab-avaylash, bog‘-park san’atini tiklash va ekologiyani 
yaxshilash bilan bir vaqtda transport muhandislik hamda boshqa xalq 
xo‘jaligi tuzilmalari kabi ustuvor yo'nalishlarni aniqlash zarurati yuzaga 
kelmoqda. Shu munosabat bilan O'/bekislon shaharsozlik rivojining 
jamiyat ijtimoiy-iqtisodiy taraqcjiyot i bilan uzviy bog‘liq yangi bosqichi 
boshlandi.
Arxitektura va shaharsozlik masalalariga katta ahamiyat bergan 
Prezidentimiz I.A. Karimov boshchiligida mustaqillikning dastlabki 
kunlaridanoq dasturiy hujjatlar qabul qildi.
0 ‘zbekiston tarixida birinchi marta Oliy M ajlis to m onidan 
«Shaharsozlik kodeksi* joriy ctildi (2002-y.). Shaharsozlik amaliyoti 
uchun ayniqsa respublika iqtisodiy rivojlanishining yangi bosqichida 
uning roli va ahamiyatini baholash qiyin. 0 ‘zbekiston Respublikasi 
Prezidentining 2000-yil 26-apreldagi « 0 ‘zbekiston Respublikasida 
arxitektura va shaharsozlikni bundan keyin ham takomillashtirish 
bo‘yicha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi Farm onini va 0 ‘zbekiston 
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Shaharlar, tum an markazlari 
va shahar tipidagi qishloqlar bosh rejalarini ishlab chiqish va qurish 
tartibi to ‘g‘risidagi Qoidalarni tasdiqlash haqida»gi Qarori (2000-y, 
14-avgust) va shundan keyingi «Shaharlar, shahar manzilgohlari va 
qishloq aholi manzilgohlari bosh rejalarini ishlab chiqish va amalga 
oshirish jarayonlarini takom illashtirish b o ‘yicha chora-tadbirlar
/ 
T-31-3
97

---

to ‘g‘risida»gi Qarorini (2005-y, 30-avgust) alohida ta ’kidlab o ‘tishjoiz. 
Ularda respublika shaharlari va aholi yashaydigan joylami yaxshilashga 
qaratilgan vazifalar aniq belgilab berilgan.
Shaharsozlik sohasida respublika arxitektorlarining ijodiy faoliyati 
«Toshkentboshreja LITI» singari qayta tashkil etilgan loyiha va ilmiy- 
tadqiqot institutlarida amalga oshirilmoqda, ularda «2015 yilgacha 
bo'lgan davrda Toshkent shahar va shahar atrofi bosh rejasining tarhi» 
ishlab chiqilgan bo'lib, uni Toshkent shahar hokimiyati tasdiqlagan. 
Shu institut mualliflar jamoasi yana «Toshkent viloyati tum an rejasi 
tarhi», «Chimyon Chorvoq dam olish zonasini rivojlantirish tarhi»ni 
ham ishlab chiqdi.
« 0 ‘zshaharsozlik LITI» instituti Namangan, Qo‘qon, Termiz va 
boshqa shaharlar mufassal rejasining bosh reja hamda loyihalarining 
mutlaqo yangi talab va sharoitlarini hisobga olgan holda ishlab chiqdi. 
Shuningdek Islomobod tum an markazini qayta tiklash bosh rejasi, 
To‘raqo‘rg‘on (Namangan viloyati), Asaka, Poytug' va M arhamat 
(Andijon viloyati), G'ijduvon va Kogon(Buxoro viloyati), Bulung'ur 
va Uigut (Samarqand viloyati), Nukus, Qo‘ng‘imt va Beruniy (Qoraqal- 
pog'iston Respublikasi) shaharlari bosh rejalari va tuman rejalarining 
qator tarhi ishlab chiqildi. Quvonch bilan ta ’kidlash joizki, sanab 
o'tilgan ishlaming ko'pchiligi dadil amalga oshirilmoqda. Yana shuni 
ta ’kidlash joizki, O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 
qaroriga muvofiq institutning ijodiy jamoasi boshqa tashkilotlardan 
qator mutaxassislami jalb etib, « 0 ‘zbekiston respublikasi hududida 
aholini joylashtirib chiqishning bosh rejasi»ni ishlab chiqmoqda, u 
shaharsozlikni loyihalashtirishning barcha keyingi bosqichlari uchun 
asosiy hujjat bo'lib qoladi.
2015-yilgacha bo'lgan davrda Toshkent shahrini rivojlantirish bosh 
rejasi tarhi («Toshkentboshreja» instituti, mualliflar jamoasi) m usta­
qillik yillarida yangi sharoitlarda shaharsozlikni rejalashtirishga harakat 
qilingan asosiy shaharsozlik hujjati hisoblangan birinchi yirik ishdir.
«Bosh reja tarhi» yangi suveren davlatning poytaxti sifatida 
Toshkentning shahar muhiti va infrastrukturasi ilgarigiga qaraganda 
yanada yuqori andazalarga muvofiq olg'a qarab rivojlanishini ko'zda 
tutadi. Shahar va uning shaharatrofi mintaqalari rivojlanishini baravar 
rejalashtirish loyihaning muhim konseptual jihati hisoblanadi.
Bu vazifalaming muvaffaqiyatli bajarilishi Toshkent va Toshkent 
mintaqasi xalq xo'jaligini bundan keyin ham ixtisoslashtirish, poy- 
taxtligini kuchaytirish maqsadida Toshkentni oddiy xalq xo'jaligi