Shaharsozuk tarixi

Parti ketib, sharti qolgan turar-joy luidudlarda ко‘pqavaili kottejlar, 
ko‘p xonadonli turar-joy uylari, bolalar bog'ehalari, savdo muassasalari 
qurilm oqda.
Guzarlar, masjidlar, m ahalla markazlari qayta tiklanmoqda; m ahalla 
b o 'lib yash ash, tu ra r-jo y fondi tuzilishi va arx itek tu rav iy -b ad iiy
ko'rinishini takom illashtirish, uni zjimonaviy muhandislik kom m uni- 
kasiyalari va m adaniy-m aishiy xizmat ko'rsatish tizimi bilan ta ’minlash, 
ya’ni iloji boricha xaroba uylarni yii|ilib, o'z. vaqtida obodonlashtirish 
va qayta qurish ko'zda tutilgan.
O 'q c h i-O lm a z o r hududi qayta tiklaiuli, u yerda m aydoni turlicha 
bo'lgan jam i 8: Devonbcgi, Egarchi, Olm azor, Qoratosh, X izm atchi, 
5-m ergancha, O 'qchi va Shodlik malmllalari joylashgan. Qayta tiklash 
loyihasida aholini joylashtirish mnhitlla tizimi tashkil etilgan. Devonbegi 
va Egarchi m ahallalari turar-joy uylari rejasi eng muvaffaqiyatli hal 
etilgan ham da saqlab qolingan.
T o sh k en t. 
«Eski shahar* qlftininiiiK 
balafsil г ф .:;;, 
«Toshkentbonhrcjtt* 
in stitu ti.
И -- T-31-3
204

---

Toshkentning yirik tarixiy m ajmualaridan biri Suzukota mahallasi- 
ning qayta tiklanishi favqulodda m uhim aham iyat kasb etadi.
H ududda 9 arxitekturaviy yodgorUk mavjud, jum ladan Suzukota 
masjidi, Suzukota m aqbarasi, M irlar masjidi, C h o 'p o n o ta masjidi va 
hokazo. B undan tashqari xalq arxitekturasi yodgorligi sifatida M adaniyat 
vazirligi nazoratidagi turar-joy uylari mavjud.
Turar-joy fondining um um iy yoshi taxm inan 70—80 yilga boradi, 
b iro q m ah allan ing rejaviy tu zilish i uzoq asrlarga b o rib taq alad i. 
Arxitektorchilik yodgorliklari yoshi 100 dan 500 yilgacha boradi.
Suzukota mahallasi turar-joyi o ‘z hajm reja m a’lumotlari bo'yicha 
iqtisodiy, ijtimoiy, ekologik xususiyatiga ko‘ra bir qancha kichik guruhlarga 
bo'linadi. Masalan, joylar rejasida bir-ikki va uch hovlili xo'jaliklar ko'zda 
tutiladi, ularda birinchisi tashqari hovli bo'lib, uy gasi undan kasb-korini 
yuritish, amaliy uchrashuvlar o'tkazish, bitimlar tuzish, m ehm onlam i 
kutib olish va boshqa umumoilaviy ishlami bajarishda foydalangan. Shu 
erda ishchi xonalar, mehm onxona, shuningdek, omborxona va otxona 
joylashgan. Bular bari — dahlizli mehm onxona, ayvon yoki ravon uncha 
katta bo'lm agan hovlichaga yoki shiyponga olib chiqqan. K o'p hollarda 
m ehm onxonalar ikkinchi qavatda joylashgan. M azkur xonalarning 
arxitekturaviy bezagi turar-joy qismidagiga qaraganda ancha yuqori saviyada 
bajarilgan. Ichkari hovli oila yashashiga mo'ljallangan bo'lib, ko'pincha 
«G» simon ko'rinish kasb etgan.
Qayta tiklash loyihasining (arxitektor Yu. M iroshnichenko) vazifasi 
m ahalla rejaviy tuzilishini saqlab qolish, eskirib ketgan arxitektura 
yodgorliklarini qayta tiklash, hisobda turgan turar-joy uylarini bosh- 
q atdan quriish va asosiysi, k o 'p asrlik tu rar-jo y m ahallasi yashash 
m uhitining miqyosi va tarixiy qim m atini saqlab qolish edi. G uzar, 
choyxona tarkibidagi m ahalla, kosiblam ing savdo markazi, Toshkentda 
kam qolgan eski hovuzni qayta qurish lozim b o 'lar edi.
H ududdan ko'chirilgan sanoat korxonalari o 'rnid a loyiha bo'yicha 
boshlang'ich m aktab va bolalar bog'chasi qurish ko'zda tutilgan.
K uchik ko'prik va quyi Bo'zsuvning ko'kalam zorlashtirilgan ham da 
obodonlashtirilgan jarliklari yoqalab o'tuvchi yangi aylanm a y o 'l — 
xiyobon negizida m ahallaning m uhandislik tuzilm asini yaratish loyiha- 
ning asosiy vazifalaridan biri edi.
Bu yerd a elektr t a ’m in o ti, suv t a ’m in o ti, kanalizasiya, aloq a 
vositalari yotqizilishi ko'zda tutilgan.
Asatilla Xo'jayev shohrohi yoqalab savdo rastalari yaratiladi, quyi 
Bo'zsuv jarligida oqava suvli ariqni tozalash ekologik m ajmui, tozalash
210

---

ushyolaridan foydalanish va qayta ishlash k o 'z d a tu tilg a n . Eski 
ko‘chalar, b a’zi joylarda kengaytirilib, obodonlashtiriladi.
O dam larning umrguzaronligi, yalpi qulay shahar m uhiti yaratish 
uchun vosita va sharoit sifatida guzar barpo etishga hududni ko'kalam - 
zorlashtirish va obodonlashtirishga, va ayni vaqtda zamonaviy qurilish 
yaratishga alohida e’tibor beriladi.
Shu n arsan i t a ’k idlash lozim ki, S uzukota m ahallasi m u h itin i 
sog‘lom lashtirish b o 'y ich a yosh arxitektorlam ing boshqa loyihaviy 
ishlovlari ham yo'q emas. DAAD nemis jam iyati (Akademik almashuvlar 
Nemis xizm ati) taklifi, Suzukota m ahalla qo'm itasi Kengashi iltimosi 
va «Arxitektura tarixi va nazariyasi» kafedrasi topshirig'i bo'yich a 
arxitektura yodgorliklarini yalpi tadqiq etish, qayta tiklash va ta ’mirlash- 
ga bag'ishlangan 5 diplom ishi professor T. Qodirova, dosent O. 
Salimov, katta o'qituvchilar A. Turdiyev, Z. Qirg'izboyeva va M. 
Z oirova rahbarligi ostid a m ivaffaqiyatli yoqlandi. «T oshkentdagi 
Suzukota m ahallasming tarixiy im oratlarini qayta tiklash» mavzuidagi 
(talaba E. Atlanov, rahbar dosent O.Salimov) a’lo baho olgan diplom
ishlaridan b irid a eski s h a h a r uylari jo y lash g an jan u b to m o n d a n
S am arqand D arvoza, sh im o li-sh arq to m o n d a n yirik A. X o'jayev 
shohrohi bilan chegaralangan hududlardan biri hisobga olingan. Bu 
barcha eski uylar «Jar» sport majmui qurilgan yangi Chorsu turar-joy 
mavzesi yaqinida joylashgan.
D iplom oldi am aliyot jarayonida o'tkazilgan ijtim oiy tadqiqotlar 
m a h a lla m a rk a z i, g u z a rla ri, tu ra r -jo y m u h itin i q a y ta tik la s h , 
m uhandislik tarm oqlari o'tkazish, ko'kalam zorlashtirish va obod on ­
lashtirish, ayni dam da insonni o ‘zi bilan baravar yuzaga keluvchi tarixiy 
m u h itn i asrab qolish zarurligini k o 'rsatd i. A holi istak-xohishi va 
zam onaviy talablarni hisobga olib diplom loyihasi ishlab chiqilgan 
edi, u n d a m ahallaga kiraverish qism ini, m ahalla k o 'c h a la rin i va 
markazini qayta qurish ham da boshqa takliflar inobatga olingan edi. 
M azkur diplom loyiha ko'rik -k o nk u rsd a O 'zbekiston arxitektorlar 
uyushmasining 1 darajali Diplomiga sazovor bo'lgan edi.
T a rix iy s h a h a r la r S a m a r q a n d , B u x o ro , X iva, Q o 'q o n va 
hokazolarda shaham ing asosiy ijtimoiy infratuzilm asi hisoblangan, 
uning ijtim oiy- iqtisodiy holatini aks ettirgan ko'plab m ahallalar bor 
edi. T u r a r - jo y la r b ila n b irg a m a h a lla m a rk a z la rid a , o d a td a , 
ch o y x o n a la r, m asjidlar, savdo in sh o o tlari, m ah alla q o 'm ita la ri 
jo y la sh g a n b o 'lib , tu r a r - jo y h o s ila la ri a rx ite k tu ra v iy -k e n g lik
kompozisiyasi shakllanishida katta rol o'vnaydi.
211

---

Mustaqillik yillarida m azkur nodir ijtim oiy-m aishiy va ijtimoiy- 
m a ’m uriy tu z ilm a la rn i q a y ta tik lash b o ‘y ich a k a tta ish la r olib 
borilm oqda. Sag‘b on va Niyozov ko‘chalari chorrahasida, M asharipov 
ko'chasida, Sakkokiy k o‘chasida m ahalla guzarlari va qator boshqa 
m arkazlar barpo etildi. («Toshgiprogor»), ular tarkibida a n ’anaviy 
choyxonalar, savdo-sotiq binolari, masjidlargina emas, balki zamonaviy 
usuldagi in sh o o tla r — p o lik lin a k a la r, sp o rt m ajm u alari, b o la la r 
m aydonchalari va hokazolar mavjud.
1994-yilda 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Individual 
turar-joy qurilishini rivojlantirish va q o‘llab-quvvatlash to ‘g‘risida»gi 
F arm oni e’lon qilindi va yakka tartibdagi turar-joy uylari nom enk- 
laturasi kengaytirildi.
B ugungi k u n d a u la r keng q u lo ch yoyib, xilm a-x il h a jm -re ja
tuzilm alariga, shuningdek yanada yuqori qulaylikka ega bo‘lmoqda. 
Bu, odatda, 1-3 qavatli kottejlardan iborat qurilishlardir. Shaharlarda 
turar-joy m uam m olarini hal etishdagi bu tub o ‘zgarish respublikada 
turar-joyni rivojlantirishning yangi davrini boshlab berdi.
Toshkent shahrining yetuk arxitektorlari F. Tursunov, V. Ako- 
pjanyan, A. M ahkam ov, N. M ahkam ov va R. M ahkam ov, R. Shokirov, 
M. Shagayev, M. Vohidov va boshqalar loyiha ustaxonalarida «elita» 
tu rar joy uylari loyihalari ishlab „chiqilgan bo 'lib , ularga ko ‘ra T osh­
kentning Husanboyev ko'chasidagi «Gulbozor» mahallasida, shaharning 
boshqa qism larida turar-joy uylari qurildi.
«Turar-joyni erkin tanlash» sharoitida uning arxitekturasi, rejaviy 
tuzilm asini buyurtm achi bergan dastur bo'yicha, oila turm ush tarzi, 
uning maishiy, xo'jalik va boshqa talablaridan kelib chiqib individual- 
lashtirish aham iyati ortib borm oqda.
«D oktor M ahkamov» ijodiy ustaxonasi jam oasi birinchilar qatorida 
q u la y lik j ih a td a n u c h to if a n i t a k l if e tib , tu r a r - jo y n in g tu r li 
nam unalarining loyihalarini ishlab chiqdi. 1 toifa turar-joy uylariga 
«yuqori qulaylik»dagi, 2 toifaga «qulay» va 3 toifaga «m o‘4adil darajada 
qulay» uylar kirar edi. 3 toifa uylarda ichki m uhandislik jihoz yo‘q 
yoki muhandislik obodonlashtirish tizim i soddalashtirilgan. Turar-joyda 
alohida alom atlam ing mavjudhgi loyihalarda indeks (A, B,V) bilan 
belgilanadi. «А» indeksi turar-joyning kengaytirilgan vazifasini k o 'r- 
satadi:
— 
kuchaytirilgan m aishiy zo n a (um um iy xona, m ehm onxona, 
m ehm onlar yotog'i, qo'shim cha xonalari bo'lgan o ta-onalar yotog'i, 
bolalar yotog'i va o'yinxonalari,
212

---