Shaharsozuk tarixi

Toshkent «Ma’rifat markazi* binosi.
Sobiq Sverdlov nomidagi kinokonscrl zalini Respublika birja 
markaziga aylantirib qayta qurilgan chog'da («ТАМАХ» ustaxonasi, 
arxitektor F. Tursunov, 1996-y.) mavjud konstruksiyadan ijodiy 
foydalanilgan. Saqlanib qolgan mustahkam metin temir-beton sinch 
yangi binoga asos bo'lgan.
Rejadagi dumaloq biija zali kompozisiya markazi hisoblanadi, sahna 
va ikkinchi qavat shu zalga yuzlangan. Qubbani ko'tarib turgan ustunlar 
oralig'i — zal atrofida fond do'konlari, fondlaxga xizmat ko'rsatish 
bo'limlari, om onat kassa, bank, notarius xona va boshqa xonalar
157

---

joylashgan. Vestibyullar guruhi bevosita Buxoro ko'chasidan uch eshik 
bilan kirib kelinadigan zalga tutashgan.
Vestibyul burchagidagi ikki zina biijaning ikkinchi qavatiga olib 
chiqadi. Devor yuzasi ikki yon va bitta o 'rta bo 'rtiq ravoqqa ega. 
Devoming har ikki tomonidagi yarimdoira devorlar baland-baland ark 
o'rinlari va devorlardagi yarim 
chiqiq ustunlar -
pilyastrlar bilan ikki 
qavatga bo‘lingan. Binoga yangi qubba qo'ndirilgan, u biroz cho'q- 
qinamo shaklda tepaga cho'zilgan, gumbaz tepasi nayza va ravoq 
o‘yiqlari bilan tugallanadi.
Buxoro ko'chasiga ko‘ndalang tarzda Toshkent kurantlari bilan 
bir qatorda shahar hokimiyatining yangi binosi qad ko'targan, bunda 
markaziy qubba va uning tagidagi peshtoq shu ko'cha perspektivasini 
nihoyasiga yetkazadi (F. Tursunov).
Markaziy peshtoqning har ikkala tomonida odmi to ‘qqizta oppoq 
ustun joylashgan. Devorlarning tepasi — hokimiyat binosi panjarasi 
istehkom devorlariga o ‘xshab kungurador bo'lib, bino qiyofasiga 
ulug'vorlik bag'ishlagan. Bino ustida mahobatli gumbaz joylashgan 
bo‘Ub, uning uchida bayroq hilpirab turibdi.
Hokimiyat binosi rejasining T-simon shakli to'rt blokdan iborat. 
Movarounnahr ko‘chasi yoqalab 120 
m
uzunlikdagi ikki to‘rt qavatli 
m a’muriy blok qad ko‘targan, jamoat xizmatlariga mo'ljallangan ikkita 
uch qavatli blok bog‘ hududini egaliagan va arxitekturaviy kenglik 
echimiga zamonaviy yondoshilgani bilan ajralib turadi.
M a’muriy blokning katta eshigidan atrium orqali uchala qavatga 
chiqiladi, to'rtinchi qavatda esa katta foye joylashgan bo'lib, u qubba- 
osti, tabiiy yog'du bilan yoritiladi.
Foye o'rtasida qubbaosti yo'lakchalari bo'lgan keng qubba muallaq 
turibdi, intererdagi qubba sirtida issiq ranglarda va zarhal bo'yoqlarda 
chekilgan islimiy naqshlar jimjima qiladi.
Shu blokning chekkalaridagi besh zina va ikkita lift binodagi tik 
aloqalami ta ’minlaydi.
Jamoat xizmatlariga mo'ljallangan uch qavatli blokning sakkiz- 
burchakU rejasi barcha ofis va yordamchi xonalarni oqilona joylash- 
tirgan, ular birinchi va uchinchi qavatlar markazida joylashgan majhslar 
zali hamda ikkinchi qavat markazidagi xoll bilan qulay bog'langan. 
Bino intererlari yorug', keng bo'lib, italiya va ural marmari bilan 
pardoz berilgan.
Y o'laklar va xonalar derazalaridan yam-yashil bog' kaftdagiday 
ko'rinib turadi. Ikkala jam oat bloklari tutashgan joyda qishki bog'li
158

---

ikki keng-keng zina o ‘matilgan. Kiraverishda yana uch qavat balandlik- 
da atrium bor va qalbaki «osma» qubba bilan tugallanadi. Qubbaning 
ichki sirtiga zarhal islimiy naqshlar solingan va chiroqlar osilgan -
ulami bino mualliflari o ‘zlaricha «Samarqand yulduzlari» deb atashgan.
RespubUka biija markazi (1996-y.) va Toshkent shahri hokimiya- 
tining yangi binosi (1997-y.) shahar markaziy qismi hajm-rejaviy 
kompozisiyasini kuchaytiradi. Har ikkala bino mumtoz uslubda hal 
etilgan bo'lib, ularda milliy arxitektura usullaridan foydalanilgan. 
Intererlarda yog'och, ganch o'ymakorligi va xalq amaliy san’atining 
boshqa unsurlari keng qo'llanilgan.