Shaharsozuk tarixi

Samarqand. Registon ansambli,
XV—XVI asrlar. Tarhi.
126

---

Samarqand. Go‘ri Amir maqbarasi, XV asr.
Umumiy ko‘rinishi va tarhi.
majmua poydevori tayanch devor bilan mahkamlandi. Transportning 
tin im siz h a ra k a tid a n yodgorliklarga zara r etkazadigan yerosti 
silkinishlami bartaraf etish maqsadida Shohi Zinda arxitekturaviy 
majmuasi yonidan o ‘tadigan ko‘cha olib tashlandi.
Besh-olti asrlik tuproq qatlamidan tozalangandan keyin majmua 
tayanch devor bilan mahkamlandi; yer ostida topilgan tahoratxona, 
hammom, masjid va boshqa ilgari m a’lum bo‘lmagan ziyoratgohlar 
muzey shakliga keltirildi.
Shohi Zinda majmuasidagi ziyoratxona va Qusam Ibn Abbos 
masjid-maqbarasi ta ’miri tugallanib, qayta tiklandi. Qusam Ibn Abbos 
masjidi (XV a.) cho‘zinchoq shaklga ega bo'lib, uch qubbali ayvondan 
iborat, u bir-biriga yonma-yon baqamti arklar va qalqonsimon qiya 
sathda joylashgan.
Uning ichkarisi engilligi va havodorligi bilan ajralib turadi. Farbiy 
devordagi mehrob yaqqol ko‘zga tashladi, u yorqin ranglardagi quroq 
o'ymakori koshinlar bilan bezatilgan.
Navoiy viloyati 
arxitekturaviy yodgorliklari ta ’miri davlatimiz 
rahbarining Navoiy viloyati xalq deputatlarining navbatdan tashqari 
sessiyasidagi nutqi (1998-y.) va «Navoiy viloyati Navoiy shahri tarkibida 
Karmana tumanini tashkil etish to ‘g‘risida»gi Farmoni bilan cham- 
barchas bog‘Uq. O'zbekiston Prezidenti I A . Karimov 1999-yil dekabrda 
Navoiy viloyati saylovchilari bilan uchrashgan shunday degan edilar: 
«Zarafshon vohasi tarixi Vatanimiz qadimiy tarixining uzviy qismidir. 
Shu m a’noda bu erdagi har bir yodgorlik, karvonsaroy va rabot biz 
uchun muqaddasdir va biz ularni o ‘rganishimiz va ko‘z qorachig‘iday 
asrab-avaylashimiz kerak».
127

---

Shu jihatdan Nurotadagi Qosim Shayx maqbarasi va Chashma 
majmuining obod ziyoratgohga aylantirilishi hamda qayta qurilishi 
viloyat hududidagi savobli ishlaming boshlanishi boladi.
128

---

Navoiy viloyatida bunday tarixiy yodgorliklar va ziyoratgohlar ko‘p. 
Mirsaid Bahrom, Shayx Xo‘ja Xisrav maqbaralari, Mirzachorbog‘, 
Raboti Malik tarixiy yodgorliklari shular sirasiga kiradi.
Biz har doim buyuk ajdodlarimiz bilan faxrlanamiz. Ular xotirasi 
o ‘lkamizni sharaflarga burkaydi.
Zarafshon zaminidan etishib chiqqan shunday buyuk odamlardan 
biri oliin so‘fiy Hazrat Nizomiddin Qosim Shayxdir...»
Navoiy viloyatida Samarqand va Buxoro o ‘rtasidan o‘tgan «Buyuk 
Ipak yo‘h»da joylashgan Raboti Malik karvonsaroyini 0 ‘rta Osiyo 
arxitektorlari ijodi sirasiga qo'shish mumkin. Yaqingacha ham XII 
asrga oid g'ishtin va o'ymakori bczakli vayrona peshtoqqina so‘ppayib 
turardi.
XII asrga kehb rabotlarning qul'alik ahamiyati yo‘qoladi va ular 
y o i usti garajlari hamda karvonsaruylar bo'lib xizmat qilardi. Raboti 
Malik (shohona istehkom) keng bino bo'lib, rejada har tom oni 86 m 
keladigan otxonani eslatuvchi gumbiizsinmn chorsi peshayvondan 
iborat. Keyin keng hovli keladi va uiulan ensi/. yo'lak bilan katta uyga 
kiriladi.
Malik sardobasi qishloq va Rabol ucluin suv manbai hisoblangan. 
U zinador qubba bilan yopilgun g'ishtin hovu/.dan iborat. Hovuz 
Zarafshondan qazilgan anhor suvi bilan lo'ldirilgan. Hovuzdagi suvga 
birgina zinadan tushilgan. Shuni la’kidlash quvonchliki, tarixiy Raboti 
Malik yodgorligi o ‘zining dasllabki qiyofasiga ega bo‘la boshladi. 
Janubiy devor qayta tiklandi, kirish cshigi ta ’mirlandi («U ZN IIPI 
ta’mir», 2000—2001 -yy.)
Butun hudud qazib chiqildi va binolar qoldiqlari ham da qal’a 
inshootlari konservasiya qilib qo’yildi. Shuningdek, Malik sardobasi 
tarixiy yodgorligi qisman ta’mirlandi. Vayron bo‘lgan qubba qayta 
tiklandi (1999—2001-yy.). Isli davom ettirilmoqda — arkli eshik va 
hovuzning ichki qismini qayta tiklash bo‘yicha ta ’mir ishlari hali 
tugallanmagan. Butun hudud obodonlashtirilgan va ko‘kalamzor- 
lashtirilgan.
Termiz. Surxondaryo viloyatining Termiz shahri yubileyi munosabati 
bilan katta bunyodkorlik ishlari qilindi. Termiz shahrining 2500 yilligiga 
bag‘ishlangan tantanali marosimda Prezident I. Karimov jumladan 
bunday degandi: «Termiz shahrining biz bugun tantanali nishonlayotgan 
yubiley eng aw alo shunisi bilan sharafliki, u qalblarimizni tariximizga, 
buyuk ajdodlarim iz xotirasiga hurm at va ehtirom tuyg‘usi bilan 
HVldirayotganini yana bir maria ko‘rsatmoqda. Aynan mana shunday