Shaharlar geografiyasi va geourbanistika asoslari

Qashqadaryo viloyatining urbanistik tarkibi (01.01.2015 y.) 
SHahar 
manzilgohlari kategoriyasi 
SHahar 
manzilgohlar 
soni 
Aholisi, 
kishi 
Jami shahar 
aholisidagi ulushi 
(%da ) 

---

99 
3 ming kishigacha 
29 
74,0 
5,8 
3-5 ming kishigacha 
57 
218,0 
17,1 
5-10 ming kishigacha 
26 
178,8 
14,0 
10-20 
ming 
kishigacha 
13 
172,8 
13,5 
20-50 
ming 
kishigacha 
7 
206,4 
16,9 
50-100 
ming 
kishigacha 
1 
71,4 
5,6 
100-250 
ming 
kishigacha 
1 
101,8 
7,9 
250-500 
ming 
kishigacha 
1 
251,3 
19,7 
Jadval O‗zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‗mitasi ma‘lumotlari 
asosida tuzilgan. 
Tahlillar shaharliklarning son jihatdan ortib borishi, birinchidan, viloyatning 
ma‘muriy-hududiy tizimidagi o‗zgarishlar, ya‘ni yangi tashkil etilgan tuman 
markazlariga shahar maqomining berilishi, ikkinchidan, viloyatga chetdan 
kelayotgan migrantlarning asosan shaharlarda to‗planishi, uchinchidan, voha 
shaharlarining qishloq joylardan deyarli farq qilmasligi va tabiiy ko‗payish 
ko‗rsatkichlarining yuqori ekanligini ko‗rsatmoqda. Umuman olganda, viloyat 
urbanizatsiya darajasining respublika o‗rtacha ko‗rsatkichidan pastligi va 
tug‗ilishning yuqori holatini doimiy saqlab kelmoqda.
2009 yilda urbanistik o‗zgarishlar tufayli viloyatning 119 ta qishloq aholi 
punktlariga shaharcha maqomi berilgan. Natijada, umumiy urbanizatsiya darajasi 
2008 yildagi 24,6 foizga teng bo‗lgani holda, u birdaniga 43,0 foizga ortdi. Yangi 
shaharchalar, ayniqsa Shahrisabz, Qarshi, Kitob va Yakkabog‗ tumanlarida ko‗p. 
Shahrisabzda bunday maqomga 18 ta, Qarshida 15, Kitobda 14, Yakkabog‗da 13 ta 
qishloqlar ega bo‗lgan (2-ilova). 
Qashqadaryoda shahar manzilgohlar soni va urbanizatsiya darajasi muntazam 
ortib bormoqda. Ayniqsa, viloyatning yuqori-Shahrisabz mintaqasi shahar hosil 
qiluvchi omillarning (transport kommunikatsiyalari hamda tabiiy resurslar) 
ko‗pligi sanoatni tez sur‘atlar bilan rivojlanishiga, bu esa shaharlarlar to‗ri 
zichligining ortib borishiga sabab bo‗ldi. Bunday mintaqaviy xususiyatlar ko‗proq 
viloyatning tabiiy sharoit va resurslaridan kelib chiqqan holda, xo‗jaligining 
tarmoqlar tarkibi, ixtisoslashuvi va demografik vaziyatiga bog‗liq. Chunonchi, 
1970 yilda Qashqadaryoning atigi 6 ta shahar joylarida 16.5 foiz shahar aholisi 
yashagan bo‗lsa, 1989 yilga kelib jami 16 ta shaharlarida 25.9 foizga yoki 413.4 
ming kishiga ortdi (14-jadval). 
14-jadval