Шаҳарсозлик нормалари ва қоидалари шаҳарсозлик

 
Атмосфера ҳавоси, сув, 
тупроқ, ер ости бойликлари ва 
ўсимликларни муҳофаза қилиш 
308*. Аҳоли жойлашган ҳудуд-
ларни атмосфера ҳавосини ифлос-
лантириш 
манбалари 
бўлган, 
шунингдек юқори ёнғин хавфи 
мавжуд ишлаб чиқариш корхона-
ларига нисбатан шамолга рўпара 
тарафдан (кўпроқ эсувчи шамол 
йўналиши 
учун) 
жойлаштириш 
керак. 
Атмосфера 
ҳавосининг 
алоҳида тозалигини талаб этувчи 
корхоналарни атмосфера ҳавосининг 
ифлосланиши манбалари бўлган 
қўшни корхоналарга нисбатан устун 
шамол йўналишида жойлаштириш 
керак эмас.
Чорвачилик, паррандачилик ва 
қайвонотчилик корхоналари, заҳар-
ли кимёвий моддалар, биопре-
паратлар, ўғит сақлаш омборлари ва 
бошқа ёнғин-портлашдан хавфли 
бўлган омбор ва ишлаб чиқаришлар, 
ветеринария муассасалари, чиқинди-
ларни қайта ишлаш объект ва 
корхоналари, иссиқхоналари, тоза-
лаш иншоотлари, очиқ турдаги гўнг 
омборлари обод ҳудуд ва ишлаб 
чиқариш зонасининг бошқа корхона 
ва объектларига нисбатан шамолдан 
пана 
тарафида 
(устун 
шамол 
йўналиши учун) жорий меъёрий 
ҳужжатларга 
мувофиқ 
жойлаш-
тирилиши лозим.
Изоҳ*. Атмосфера ҳавосини зарарли 
моддалар билан ифлослантириш манба-
лари ва санитария оралиқлари 500 м дан 
ортиқ бўлган корхоналарни 1 м/сониягача 
тезликдаги устун шамоллари, узоқ ёки тез-
тез қайтарилувчи сокинликлар, инвер-
сиялар, туманлар бўлган туманларда 
жойлаштирилиши мумкин эмас (йил ичида 
30-40% дан кўп, қиш давомида – 50-60 кун).
309. Табиий муҳитнинг замона-
вий ва келажакдаги ҳолатини баҳо-
лашда манзара таркибий қисмлари-
нинг тикланиш қобилиятини ва 
ҳудудларга 
антропоген 
таъсир 
манбалари тақсимланишининг ўзига 
хослигини ҳисобга олиш керак.
310. Атмосфера 
ҳавосидаги 
зарарли моддалар концентрациялари 
майдонини ҳисоблаб аниқлаш ло-
зим. Энг кўп концентрацияларнинг 
ҳисоб майдони муаммоли зоналар 
(энг 
юқори 
йўл 
қўйиладиган 
нормалардан ошувчи) нуқтаи наза-
ридан таҳлил қилинади. Оғир 
вазиятли участкалар ва болалар, 
даволаш, дам олиш ва профилактик 
муассасалар жойлашиш жойлари 

---

128-бет. ШНҚ 2.07.01-03 
майдалаб (10 м ҳисоб қадами билан) 
чиқиндилар салбий таъсири чегара-
сини аниқлаш учун кўриб чиқилиши 
лозим.
311. Концентрацияларни ҳисоб-
лаш учун бирламчи маълумот сифа-
тида ҳудудни ифлослантиришга энг 
кўп қисса қўшувчи асосий саноат 
корхоналари чиқиндиларининг кўр-
саткичларидан фойдаланиш лозим 
(Давлат 
Табиат 
қўмитасининг 
маҳаллий идоралари билан келишув 
бўйича). Ҳисобларда ҳам барқарор, 
ҳам кўчма манбалар чиқиндиларини 
ҳисобга олиш керак.
Чиқиндилар миқдори Ўзбекис-
тон Республикаси Давлат Табиат 
қўмитаси тасдиқлаган дастурларни 
қўллаб ҳисобланади.
Изоҳ. Агар ҳудуд аэропортнинг таъ-
сир зонасида бўлса, барча тур самолёт-
ларнинг чиқиндиси Ўзбекистон Респуб-
ликаси Давлат Табиат қўмитаси тасдиқ-
лаган услубиёт бўйича ҳисобга олинади.
312. Ҳисоб натижаларини му-
ҳит экологик ҳолатини меъёрга со-
лиш тадбирларини ишлаб чиқиш 
учун у ёки бу манбаларни ифлос-
ланиш даражасига қўшган ҳиссасига 
қараб фарқлаб кўриб чиқиш лозим. 
Изоҳ. Шаҳарсозлик ва ташкилий-
маъмурий тадбирлар технологик ва муҳан-
дис-техник тадбирлар билан бирга ишлаб 
чиқилади, уларга:
ишлаб чиқариш майдонларида жой-
лашган чиқинди манбалари ва турар жой 
қурилишининг жойи ўзгартирилиши; 
санитария-ҳимоя зоналарини ташкил 
этиш; 
саноат зоналарини ташкил этиш; 
магистралларни қайта қуриш, айлан-
ма йўллар, тез ҳаракатли магистралларни 
ташкил этиш киради. 
313. Табиат муҳофазаси тадбир-
ларини ишлаб чиқишда сифатли ер 
ости суви конлари мавжудлигини 
ҳисобга олиш лозим. Чучук ер ости 
суви конлари бўлган зоналарда 
шаҳарсозлик 
фаолияти 
тегишли 
ташкилотлар (Давлат табиат қўми-
таси ва Ўзбекгидрогеология) билан 
келишилиши керак.
314. Юзадаги ва ер ости сув-
лари муҳофазаси сув оқимлари, сизот 
сувлар ва кўрилаётган ҳудуд-даги 
уларнинг 
ифлосланиши 
манба-
ларининг замонавий аҳволи Сув 
муҳофазаси зоналари тўғрисидаги 
Низом асосида қурилиб, Ўзбекистон 
Республикаси Вазирлар Мақкама-
сининг 07.04.1992 даги №174-сонли 
Қарорига мувофиқ амалга ошири-
лиши лозим.
315. Шаҳарсозлик 
ҳужжатла-
рини ишлаб чиқишда сув муҳо-
фазаси зоналарининг энг кам эни:
Сув омборлари учун – сувнинг 
энг кам таянч сатҳида қирғоқ белги-
сидан, 
бошқа 
ҳавзалар 
учун – сувнинг кўп йиллик ўртача 
сатҳи-дан:
катта сув омборлари ва бошқа 
ҳавзалар атрофида - (ҳажми 1,1 дан 
10 км
3 
гача) - 300-500 м; 
ўрта сув омборлари ва бошқа 
ҳавзалар атрофида (ҳажми 0,6 дан 1 
км
3 
гача) – 200-300 м;
кичик сув омборлари ва бошқа 
ҳавзалар атрофида (ҳажми 0,2 дан 0,5 
км
3 
гача) – 100-200 м; 
жуда кичик сув омборлари ва 
бошқа ҳавзалар атрофида (ҳажми 0,1 
км
3 
дан кичик) – 100 м гача бўлади. 
дарёлар учун – ўртача кўп йил-
лик сув сатҳидан:
катта дарёларда (сув сарфи 100 
м
3
/сек дан кўп) – 300-500 м; 
ўрта дарёларда (сув сарфи 5 дан 
100 м
3
/сек гача) – 100-300 м; 
кичик дарёларда (сув сарфи 2 
дан 5 м
3
/сек гача) – 50-100 м; 

---

ШНК 2.07.01-03 129-бет 
жуда кичик дарёларда, сойларда 
(сув сарфи 2 м
3
/сек гача) – 50 м гача. 
Дарёлар, кўл ва сув омборлари 
сув муҳофазаси зоналарида тақиқ-
ланади:
қаттиқ маиший ахлат ва қайта 
ишланмаган саноат чиқиндилари 
учун полигонлар, заҳарли кимёвий 
моддалар, ўгитлар ва ёнилғи-мой-
лаш материаллари омборлари, заҳар-
ли кимёвий моддаларни аппара-
турага солиш майдончалари, чорва-
чилик мажмуалари ва фермалар, 
дафн этиш жойларининг жойла-
шуви;
табиат муҳофазаси ва давлат 
санитария-эпидемиологик 
назорат 
идоралари билан келишилмасдан 
ишлаб чиқариш ва ижтимоий соқа 
янги 
объектларини 
қуриш 
ва 
мавжудларини кенгайтириш. 
Дарё, сойлар ва сув омборлари 
соҳилларидаги сув муҳофазаси зона-
лари ичида қирғоқ бўйи ажратилиб, 
унда хўжалик фаолияти кескин 
чекланади ва бирор саноат-фуқаро 
иморатлари, турар жой, ижтимоий-
маиший ва маданий объектларнинг 
қурилиши тақиқланади.
Сув омборлари қирғоқ бўйла-
рининг энг кам эни ёндош ерлар 
турлари ва ён бағирлар тиклигига 
боғлиқ, ҳавзалар ҳажмини ҳисобга 
олиб белгиланади: 
шудгорда 
ва 
кўп 
йиллик 
дарахтзорда ён бағирлар тиклиги 3 
градусгача бўлса - 35 м гача, 3 дан 8 
градусгача – 35-40 м;
барча ҳолларда қирғоқ бўйи эни 
камида 20 м белгиланади. 
Дарё ва сойларнинг қирғоқбўйи 
эни: 
шудгор ва кўп йиллик экин-
зорда ён бағирлар тиклиги 3 гра-
дусгача бўлса - 35-55 м, 3 градусдан 
ортиқ – 55-100 м;
пичанзор ва яйловларда ён 
бағирлар тиклиги 3 градусгача бўлса 
– 25-35 м, 3 градусдан ортиқ – 35-50 
м; 
ўрмон майдонлари ва дарахт-
бутазорларида ён бағирлар тиклиги 3 
градусгача 
бўлса – 35-55 
м, 
3 
градусдан ошиқ – 55-100м белги-
ланади. 
Энг катта қийматлари энг кўп 
эрозия 
бўлаётган 
тупроқларга 
тегишлидир.
316. Юза ва ер ости сувларини 
соғломлаштириш тадбирлари улар-
нинг ифлосланиш манбаларини йўқ 
қилиш, аҳоли пунктларининг муҳан-
дислик таъминоти, аҳоли пунктлари 
ҳудудида ҳавзалар соҳилида қури-
лиш қоидаларига риоя қилишни 
кўзда тутиши керак.
317. Тупроқлар ва ўсимликлар-
нинг муҳофазаси ифлослантирув-
чилар таркиби, ифлосланиш жараён-
ларининг тезлиги, манзара шароит-
лари ва тупроқ қатлами хусусият-
ларига боғлиқ ҳолда мажмуий амалга 
ошириш керак.
318. Бўлимни ишлаб чиқишда 
тупроққа 
атмосфера 
ёғинлари, 
қўнувчи чанг ва аэрозоллар билан 
саноат чиқиндиларининг кириши, 
тупроқнинг газсимон бирикмаларни 
бевосита сингдириб, уларнинг ўсим-
ликлар ютиб олишини ҳисобга олиш 
ҳамда экологик жиқатдан эқтимолий 
хавфли объектлар атрофида чанг-газ 
тутиб қолувчи дарахтзорлар билан 
санитария-ҳимоя зоналарини барпо 
этишни кўзда тутиш керак.