Ш. Вдурбонов болалар ва усмирлар

Усиш ва ривожланиш гетерохронияси
Ёш о рган и зм у си б ва р и в о ж л а н и б боради. Энди туги лган ч а ^ а л о ^
в азн и урта. ^ и со б д а 3,5 кг ни таш к и л этади. Б ир ёш га б ориб ун и н г 
вазн и
10
кг а т р о ф и д а булади, яъ н и вазн тах м и н ан 3 б ар о б ар купаяди. 
Бир ёш гача болал ар т е з усади, и кки н чи йили усиш су р ъ ати кам аяди, 
аммо унда с и ф а т у згар и ш л ар и пайдо була бош лайди — у ю р и ш га 
^аракат ^илади, суз бойли гин и ортти риб боради. К уриниб тури бди ки , 
усиш ва р и в о ж л а н и ш би р тек и сд а борм ай ди.
Х О М П Л О Т у Г И Л И Ш И с 1 р с 1 ф с ! е И Д а
Ю р а к — Ь^иН 1 и М И р Л а р И , o b b > c i l
^илиш, айириш , н аф ас олиш ти зи м лари н и н г тузилиш и ва ф у н к ц и о н ал
ж и х а т д а н ш а к л л а н и ш и е т и л г а н б у л а д и . К о л г а н т и з и м л а р
(терм орегуляция, ж и н с и й ти зи м ва б ош калар) эса туги лгандан сун г 
к е т м а - к е т ети ли б боради. Болаларда 4 ёш дан 7 ёш гача уси ш ж а р а ё н и
кучайиб, р и в о ж л а н и ш ж а р а ё н и сусаяди. 
6
— 7 ёш да б аъ зи болал ард а 
усиш сези л арли д а р а ж а д а кучаяди ва бу болаларн и тен гд о ш л ари д ан
буйи баланд булади. Б ундай ^олатга, яъ ни а ъ зо л а р ти зи м и н и н г б ир 
х и л м е ъ ё р д а р и в о ж л а н м а с л и г и г а у с и ш ва р и в о ж л а н и ш н и н г
гетерохронияси 
д ей и л ади . О н то ген ез д авом и да о р ган и зм д аги аъ зо
ва ти зим лар а с т а - с е к и н ш акллан ади ва уларн и н г тули^ ш акллан иш и
^аётн и н г ^ ар хил д а в р л а р и га тугри келади. Бундай г е т е р о х р о н и к
^олидаги ш акл лан и ш о р ган и зм н и турли ш арои тл арга м о слан и ш и га 
ёрдам беради.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Акселерация
Т ацщ и му^ит ш ароити, и рси й д астурлар ва бопщ а омиллар таъ си ри
остида уси ш ва ри вож лан и ш ж а р аён л ар и н и н г тезл аш и ш и ак селераци я 
д ей и л и б (лот. a c c e le ra tio — тезлаш ув), бу атам ан и илк бор н ем ис 
ш и ф о к о р и Р. К ох 1935 й илд а б и ологи я ва т и б б и ё т ф а н и г а киритди. 
А к с е л е р а ц и я ф а ^ а т ж и с м о н и й у с и ш г а ги н а э м ас, б а л к и ац л и й
р и в о ж л а н и ш г а ^ а м т а а л л у ^ л и д и р . О д а т д а г у р у ^ в а д а в р
аксел ер ац и ял ар и ф а р ^ \а н а д и . М аълум б ир ёш даги ай р и м болаларнинг 
ж и с м о н а н ва aiyvaH тен гд о ш л ар и га н и с б а т а н устун були ш и — гуру^ 
а к с е л е р а ц и я с и га м исолдир. Х °зи р г и зам он б олалар и ва усм и рл ари д а 
олдинги авл о д лар га н и с б а тан уси ш в а р и в о ж л а н и ш ж а р а ё н л а р и н и н г
тезл а ш у в и , бал огатга ети ш д а в р и н и н г вац тидан олдин бош ланиш и, 
с е н с о р в а с о м а т и к т и з и м л а р н и н г т е з р о ^ р и в о ж л а н и ш и н и д а в р
а к с е л е р а ц и я с и га м исол ^и л и б олиш м ум кин. К е й и н ги 30 — 50 йил 
д ав ом и д а ч а ^ а л о ^ а р н и н г тан а м ассаси 500 г, т а н а узу н л и ги эса 2,0 — 
2,5 см о ш и б к е т д и . 15 ёш л и у с м и р л а р д а т а н а у з у н л и г и 6 — 10 
санти м етр га, тан а м ассаси эса 3 — 
10
к г га купайганлиги ^ай д ^илинган. 
Ю р а к —i^oh т о м и р л а р и , н а ф а с олиш ва ^ а р а к а т т и з и м л а р и н и н г
а к с е л е р а ц и я с и с п о р т н и н г « ё ш а р и ш и г а » , я ъ н и с п о р т б и л а н
ш угуллан увчи лар о р а с и д а ёш л а р н и н г ку п ай и ш и га ол и б келди.
Ж и с м о н и й
к у р с а т к и ч л а р н и н г
а к с е л е р а ц и я с и
р у ^ и й
р и в о ж л а н и ш н и н г те зл а ш у в и га ол и б келади. Р у ^и й а к с е л е р а ц и я га
^о зи р ги даврда о м м а в и й а х б о р о т в о си талари : радио, тел еви д ен и е, 
к ом п ю тер ва и н т е р н е т т а р м о ^ а р и н и н г кен г тарц ал и ш и , ах б о р о тл ар
^аж м и н и н г к у п ай и ш и ту ф ай л и ^ам сод и р булиш и м ум кин.
Х у д д и ш у н и н г д е к , ж и н с и й е т и л и ш д а ^ а м а к с е л е р а ц и я
кузатилм овда. М асалан, 1900 й и л \а р г а н и сбатан ^ о з и р угил ва ^и з 
б о л а л а р н и н г ж и н с и й е т и л и ш и у р т а ч а 2 — 3 й и л г а т е з л а ш г а н . 
Ч ехословаки яд а 1914 йилда ^и зларда ^ай з куриш б о ш лан иш и 14 ёш га 
тугри келган булса, XX а с р н и н г охи р лар и га к ели б 12 ёш га тугри 
к е л г а н . Т а б и и й ва и ж т и м о и й м у ^ и т н и н г у з г а р и ш и б о л а л а р
а к с е л е р а ц и я с и га катта т а ъ с и р ^илади.