Ш. Вдурбонов болалар ва усмирлар

1.3. Одам умрининг даврларга булиниши
Ю к ори д а ай ти б у т к а н и м и зд ек , о н то ген ез 
пренатал 
в а 
постнатал 
д а в р л а р н и уз и ч и г а о л ад и . П р е н а т а л д а в р д а ту х у м з^ у ж ай р аси
уругланади, сунг з^ужайра булинади, купаяди, ту^и м алар з$осил булади, 
тут$ималардан а ъ зо л а р ш акл лан ад и ва, н ихоят, а ъ зо л а р д а н ти зи м л а р
з^осил булиб, бутун бир орган и зм яратилади. Бу д аврда б аъзи ти зи м лар
тузи ли ш ва ф у н к ц и я с и жиз^атидан яхш и р и в о ж л а н га н б улса (ю рак — 
i
^
oh
т о м и р л а р и , о в ^ а т з^азм к и л и ш , н а ф а с о л и ш , а й и р и ш ) , 
б о ш ^ а л а р и н и н г р и в о ж и п о с т н а т а л д а в р г а т у г р и
к е л а д и
( т е р м о р е г у л я ц и я м е х а н и з м л а р и , ж и н с и й т и з и м ва б о ш к а л а р ). 
П о стн атал д аврда эса о р ган и зм тугилади, усади, р и в о ж л а н м аган аъ зо
ва ти зим лар ри вож лан и ш и якунланади, орган и зм ^арийди, сун г улади.
П р е н а т а л д ав р . О рган и зм н и н г индивидуал усиш и ьа ривижлсш иш и 
тухум з^уж айрасининг у руглан и ш и д ан бош ланади. У р^тланган тухум 
з^ужайра бластом ерларга булинади ва бу ж а р аён 5 — 
6
кун давом этади. 
Б ластом ер лар б и р з^афталик булгандан бош лаб б ач ад о н н и н г ш иллиц 
^ ав а ти д а ри во ж лан ад и . К ей и н ги и кки з^афтада гастр уляц и я ж а р а ё н и
б у л а д и в а а ъ з о л а р ш а к л л а н а б о ш л ай д и . Гастру^ляция д а в о м и д а
э м б р и о н н и н г и к к и ^ ав ати э к т о — ва э н д о д ер м ал ар з^осил булади. 
К ей и н ч ал и к ул ар ораси д а учин чи ^ав ат — м езо д ер м а п ай до булади. 
Э ндодерм адан овцат з^азм булиш ида и ш ти рок этувчи безлар, о ш к озон
ва и чакл ар ш и лли ^ ^аватлари , ички с е к р е ц и я б езл ар, у п к ал ар з^осил 
булади. Э к то д ер м ад ан эп и тел и й туцим аси, оги з ва бурун ш иллиц 
^ авати, н ер в ва се н с о р ти зи м л ар з^осил булади. М езо д ер м ад ан ск елет 
м у с к у л л а р и , а й и р и ш а ъ з о л а р и , ж и н с и й б е з л а р , б и р и к т и р у в ч и
туц им алар, 
р>он 
том и рлари , ^он з^осил килувчи аъ зо л а р ш акллан ади. 
О лти з^афтали з^омиланинг буйи 2 сан ти м етрга етади, унда б и л и н ар —
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

б и ли н м ас КУЛ в а о ёк п ан ж алари , устки ва п астки ж а к \а р ш ак л л ан а 
б о ш л а й д и . С а к к и з ^ а ф т а л и ^ о м и л а н и н г б у й и т а х м и н а н 4 — 5 
с а н ти м е т р га етади, бош кисм и катталаш ади, бош мия яр и м ш ар л ар и
р и в о ж л а н а б о ш л ай д и . У нинг ю з к и см д аги а ъ зо л а р н и ^ам б и р -
б и р и д ан а ж р а т а олиш мумкин.
Уч о й л и к э м б р и о н одам к и ё ф а с и г а к и р ган булади ва эм б р и о н
йулдош ёр д ам и д а о зи к л ан и ш га утган д а ^о м и л а даври бош лан ад и . 
Х о м и л ан и н г узу н л и ги уртач а 8 —10 см булиб, бош кисм и та н а с и га
н и с б а тан катта булади. У нинг ю з ки см и тул и к ш аклланади. Х ом ила 
^ а ё т и н и н г 28 э^аф таси да т е з у с а д и ва р и в о ж л а н а д и э^амда о н а
о р ган и зм и д а н та ш к а р и д а э^аёт к еч и р и ш га лаёкатл и булади. Б ун дай
К ом иланинг буйи 355 мм ва м ассаси эса 1300 г булади. Т укк и з о й л и к
^ о м и л а н и н г б у й и 50 с а н т и м е т р г а я к и н , о г и р л и г и э с а 3,0 —3,5 
к и л огр ам м га ети ш и мумкин. Х ар б и р о р ган и зм н и н г п р ен атал д ав р д а 
б о с и б у т и л а д и г а н ^ а ё т ж а р а ё н л а р и , а ъ з о в а т и з и м л а р н и н г
ш а к л л а н и ш и г е н е т и к д а с т у р г а к и р и т и л г а н б у л и б , д а с т у р н и н г
р и в о ж л а н и ш и д а т а ш к и м у ^ и т о м и л л а р и н и н г (и ж т и м о и й о м и л , 
о в катл ан и ш омили, иклим ом иллари ва бош калар) роли к а тта булади.