Ш. Вдурбонов болалар ва усмирлар

3.3. Нерв ту^имасининг хоссалари
Н ер в ту зи м а с и д а барч а зу згал у в ч а н ту к и м а л а р (нерв, мускул, без) 
учун хос б у л ган х о сс ал ар , я ъ н и з у зг а л у в ч а н л и к , у т к а зу в ч а н л и к , 
р еф р а к тер л и к в а лаб и лли к зо л а т л а р и м авж уд. Н ер в т у зи м а с и н и н г
а й н а н у з и г а х о с х у с у с и я т и э с а у н д а г и — у т к а з у в ч а н л и к д и р . 
К узгалувчанлик ти р и к м авж удотлар учун ум ум ий булган хоссалари дан
б и р и
— 
т а ъ с и р л а н у в ч а н л и к
т у ф а й л и
к е л и б
ч и з а д и .
Т а ъ с и р л а н у в ч а н л и к т у з и м а л а р н и н г т у р л и о м и л л ар т а ъ с и р л а р и г а
биологик р е а к ц и я о р за л и ж а в о б за й та р и ш и д и р . Биологик р е а к ц и я н и
— о р г а н и зм д а ги м у р а к к а б ф и з и к а в и й , э л е к т р и к в а б и о к и м ё в и й
ж ар аён л ар с и ф а т и д а тас ав в у р зи л и ш м ум кин.
Т аъ си р л о в ч и л а р . 
Т а ъ с и р л о в ч и л а р з у з г а л у в ч а н т у к и м а л а р
том онидан ж а в о б зо с и л зи л а олад иган са б а б — ом и ллар булиб, улар 
т а ш з и м у з и т в а о р г а н и з м д а г и у з г а р и ш л а р ю з а г а к е л а д и . 
Т аъ си рло вч и лар — электр, ки м ёви й , м е х ан и к ва з а р о р а т зо л ати д а 
булади.
Б и о л о ги к а з а м и я т и ж и з а т д а н т а ъ с и р л о в ч и л а р — а д е к в а т ва 
ноадекват таъ си рловч и л арга булинади. А декват таъси рло вч и л ар турли 
тузи м ал ар га т а б и и й ш ар о и тд а т а ъ с и р зи л ад и ган ом иллардир, улар 
а й н и б и о л о г и к т у з и л м а л а р г а м о с к е л а д и . М и с о л у ч у н к у з
ф о то рец еп торл ари учун ёруглик н урлари (ёруглик квантлари) ад екват 
т а ъ с и р л о в ч и л а р б у л и б , з о л г а н л а р и э с а к у з у ч у н н о а д е к в а т
таъ си р л о в ч и л ар зи со б л ан ад и .
А декват булм аган таъ си р ло в ч и л ар таб и и й ш ар о и тд а зу згал у в ч ан
тузи лм ал арга т а ъ с и р зи лм ай ди . Аммо у л ар н и н г кучи ва т аъ си р этиш
в азти е та р л и ч а булганда зу згал у в ч ан ту зи м а л а р том он и дан ж а в о б
Зосил булади. М асалан , куз с о за с и г а кучли м е х ан и к за р б а билан
таъ си р зи л са, у ч зу н л а р к>фиб ту р ган д ек тасав ву р зо с и л булади.
Ф и зи ологи к та ж р и б а л а р ж а р а ё н и д а зу згату в ч и с и ф ати д а ку п и н ч а 
э л е к т р т о к и и ш л а т и л а д и . Ч у н к и у н и м а х с у с э л е к т р а с б о б л а р и
и ш ти роки да б о ш за р и ш осон. Э л ектр то к и зу згал у в ч ан т у зи м а л а р
учун а д е к в а т т а ъ с и р л о в ч и б у л га н л и ги д а н , у н е р в т у з и м а с и н и н г
бутунлигига т а ъ с и р зи лм ай ди ва уни з а й т а —з а й т а т а ж р и р б ал ар д а 
Зуллаш м ум кин.
К учига з а р а б б ар ч а таъ си рловч и л ар погона, погона ости ва п огона 
усти т а ъ с и р л о в ч и л а р га булинади. П огон а ости таъ си р л о в ч и л а р — 
с е зи л а р л и у з г а р и ш л а р н и к е л т и р м а й д и г а н т а ъ с и р л о в ч и д и р , ул ар
т а ъ с и р и д а ф а з а т м а з а л л и й п о т е н ц и а л у з г а р а д и . А м м о б у н д а й
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

т а ъ с и р л о в ч и л а р , ал б атта , т у з и м а л а р д а м аъл ум ф и з и к - к и м ё в и й
у з г а р и ш л а р н и к е л т и р и б ч и з а р а д и , л е к и н м ах су с з у з г а л и ш р у й
берм айди. П о го н а таъ си рловч и лар — д астлабки зузгал и ш н и келти ри б 
ч и за р ад и га н м и н им ал кучидаги таъси р ловч и л ар ди р. П ого н а кучи ни н г 
к а т т а л и г и т а ъ с и р л а н и ш п о г о н а с и ё к и з у з г а л и ш п о г о н а с и д е б
н ом лан ади. Т аъ си р л ан и ш п ого н аси — т у зи м а зу згал у в ч ан л и ги н и н г 
у лчови ди р. П о го н а усти т а ъ с и р л о в ч и л а р кучи — п о го н а куч и дан
ю зо р и б улган таъ си р ло в ч и д и р .