|
O'zbekistondagi yalpi talab ya yalpi taklifning o'lchamlari (2007-y., mlrd. so'm hisobida)
Yalpi taklif ko'rsatkichlari
|
Miqdori, mlrd. so'm
|
Yalpi talab ko'rsatkichlari
|
Miqdori, n^rd. so'm
|
Mahsulot ish'lab chiqarish hajmi
|
14431,3
|
Uy xo'jaliklari iste'mol sarflari
|
12409$
|
Ko'rsatilgan xizmatlar hajmi
|
11077,2
|
Yalpi xususiy ichki investitsiya sarflari
|
3852,1
|
Davlat sarflari
|
1627,6*
|
Sof eksport
|
3755,9
|
Yalpi taklif
|
25508,5
|
Yalpi talab
|
21645,4
|
Jadvaldan ko'rinadiki, 2007-yilda mamlakatimizdagi yalpi taklif va yalpi talab o'rtasidagi farq 3861,3 mlrd. so'mni tashkil etmoqda. Biroq, bunday farqning hosil bo'lishida davlat sarflari (investitsiya sarfidan tashqari) ning hisobga olinmaganligi ham ta'sir ko'rsatgan.
Ta'kidlash lozimki, 2007-yilda aholining pul daromadlari 16872,7 mlrd. so'mni tashkil etgani holda, uning faqat 12409,8 mlrd. so'migina (73,5%) talab shaklida namoyon bo'lgan. Pul daromadlarining 4462,9 mlrd. so'mi esa jamg'armalarni o'stirish, turli to'lov va badallar ko'rinishida sarflangan, ya'ni yalpi talabga aylanmagan.
Hozirda jahonda ro'y berayotgan global iqtisodiy inqiroz ayni paytda ko'plab mamlakadar iqtisodiyotidagi yalpi talab va yalpi taklif o'rtasidagi muvozanatning buzilishini ham ifodalaydi. Odatda, tashqi talab qisqarib borayotgan bir paytda, ushbu muvozanatni tiklash maqsadida ichki talabni kuchaytirishga harakat qilinadi. Shunga ko'ra, respublikamizning Inqirozga qarshi choralar dasturida ham mahalliy ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quwatlashda ularning mahsulotiga bo'lgan ichki talabni rag'- batlantirish tadbirlari alohida o'rin tutadi.
Respublikamizda belgilangan qulay shart-sharoitlar va imtiyozlar natijasida Mahalhylashtirish dasturi doirasidagi ishlab chiqarish hajmi yildan- yilga oshib bormoqda. Agar mazkur ko'rsatkich 2006-yilda 1635,1 mlrd. so'mni tashkil etgan bo'Isa, 2008-yilga kelib 3096,7 mlrd. so'mga yetgan, ya'ni 1,9 marta o'sgan. 2009-yilda ushbu dastur doirasidagi loyihalar hajmini 3-4 barobar ko'paytirish moijallanmoqda1.
Mamlakatimizda mahalhy ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quwatlash borasida 2009-yilga sanoat kooperatsiya negizida tayyor mahsulot, butlov- chi qismlar va materiallar ishlab chiqarishni mahalliylashtirish dasturi, O'zbekiston elektrotexnika sanoati korxonalarini modernizatsiya qilish va texnik qayta jihozlash dasturi, «0'zbekcharmpoyabzali» assotsiatsiyasi korxonalarini modernizatsiya qilish va texnik qayta jihozlash dasturi, O'zbekiston milliy avtomagistrali qurilishi dasturi va boshqalar ishlab chiqilganligi diqqatga sazovordir.
Xulosalar >1. Yalpi talab — bu barcha iste'molchilar, ya'ni aholi, korxonalar va davlat tomonidan narxlaming muayyan darajasida turli tovarlar va xiz- matlarni sotib olish mumkin boigan milliy iqtisodiyotdagi real pul daromadlari hajmi.
2. Yalpi talab turli tovarlarning miqdori, sifati va narx darajasiga bevosita bog'hq. Agar yakka talab egri chizig'i turh narx ko'rsatkichlarida alohida iste'molchining muayyan tovaiga bo'lgan talabi miqdori o'rtasidagi bog'iiqlikni ifodalasa, yalpi talab egri chizig'i mamlakatdagi narxlarning turli darajasi hamda ishlab chiqarishga boigan talab hajmi o'rtasidagi bog'iiqlikni ifodalaydi.
f3. Yalpi taklif — bu mamlakatda narxlarning muayyan darajasida ishlab chiqarilib, sotishga chiqarilayotgan barcha tovarlar va xizmatlar hajmidir. Bu narxlarning har xil mumkin bo'lgan o'rtacha darajasida milhy ishlab chiqarishning mavjud real hajmini ko'rsatadi.
Yalpi taklifga eng awalo narxlar darajasi bilan ishlab chiqarilgan tovarlar ijtimoiy qiymati o'rtasidagi nisbatning o'zgarishi ta'sir ko'rsatadi. Narxlar darajasining qiymatdan oshishi qo'shimcha tovarlar islilab chiqarish uchun rag'bat yaratadi. Narxlar darajasining qiymatdan pasayishi esa tovar ishlab chiqarishning qisqarishiga ohb keladi. Shu sababh narxlar va milhy ishlab chiqarish hajmi o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri yoki bevosita bog'liqlik mavjud boiadi.
Yalpi taklifga narxdan tashqari yana bir qator omillar ta'sir ko'rsatadi: a) resurslar/ narxining o'zgarishi; b) samaradorlikning o'zgarishi; d) huquqiy me'yorlarning o'zgarishi.
Iqtisodiyot nazariyasida yalpi taklifga uch xil nuqtayi nazardan yondashuv mavjud: yalpi taklif narxlar darajasiga bog'hq emas; narxlar darajasiga bevosita bogiiq; yalpi taklifning o'sishida yoki kamayisliida narxlar darajasi o'zgarishsiz qoladi. Shuning uchun yalpi taklif egri chizig'i grafi- gi uchta kesmaga ega: tik, yotiq va oraliq kesmalar.
Yalpi talabning o'sishi yalpi taklifga turlicha ta'sir qiladi: taklif egri chizig'ining keynscha kesmasida taklif aynan o'sha miqdorga ortadi. orahq kesmada — narxlar darajasining o'sganligi uchun taklif oz miqdorda ortadi; klassik kesmada esa - yalpi takhfda o'zgarish bo'lmaydi, chunki barcha resusrlar jalb etilgan boiadi, lekin narxlar darajasi keskin o'sadi.
Yalpi talab egri chizig'i va yalpi taklif egri chizig'i kesishgan nuqta umumiqtisodiy muvozanatni ifodalab, bu holatga narxning muvozanatli darajasi va milliy ishlab chiqarishning muvozanatli real hajmi orqah erishiladi.
Iqtisodiyot doimiy ravishda makroiqtisodiy muvozanat tomon harakat qiladi va maium darajada bu tenglik ta'minlab turiladi. Biroq, yalpi talab va yalpi taklifga ta'sir etuvchi omiJlarning o'zgarib turishi natijasida muvozanat buziladi va iqtisodiyot yangi muvozanat tomon harakat qiladi.
Asosiy tayanch tushuncnalar
Yalpi talab - barcha iste'molchilar, ya'ni aholi, korxonalar va davlat tomonidan narxlaming muayyan darajasida turli tovarlar va xizmat- larni sotib ohsh mumkin bo'lgan milliy iqtisodiyotdagi real pul daromadlari hajmi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
