Sh. Sh. Shodmonov, U. V. G'Ofurov iqtisodiyot nazariyasi o'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan Toshkent «iqtisod-moliya»

iqtisodiy va valuta ittifoqi. Bu davlatlararo iqtisodiy integratsiya- ning eng ohy shakli hisoblanadi. Bunda iqtisodiy integratsiyaning barcha qlrab chiqilgan shakhari umumiy iqtisodiy va valuta-moliyaviy siyosat o'tkazish bilan birga uyg'unlashadi.

Xalqaro iqtisodiy integratsiya jarayonini obyektiv tavsifdagi bir qa­tor omillar taqozo qiladi-ki, ularning ichidan quyidagilar asosiy o'rinni egallaydi:

• 
  xo'jalik aloqalarining baynalminallashuvi va globallashuvi;
  
• 
  xalqaro mehnat taqsimotining chuqurlashuvi;
  
• 
  umumjahon fan-texnika revolyutsiyasi;
  
• 
  milliy iqtisodiyot ochiqligining kuchayishi.
  

Integratsiya jarayonlarini rag'batlantiruvchi asosiy omillardan biri - milliy iqtisodiyot ochiqlik darajasining oshishidir. Ochiq iqtisodiyot­ning o'ziga xos belgisi bo'lib quyidagilar hisoblanadi:

• 
  mamlakat iqtisodiyotining jahon xo'jahk munosabatlari tizimiga chuqur kirishganligi;
  
• 
  tovarlar, kapital, ishchi kuchining mamlakatlararo harakati yo'li­dagi to'siqlarning kamaytirilishi yoki to'liq bartaraf etilishi;
  
• 
  milliy valuta konvertatsiyasining ta'mmlanganligi. Shunday qilib, integratsiya milhy darajadagi iqtisodiy o'sish jarayonlarining o'zaro bi- rikishi orqali tavsiflanib, buning natijasida yagona xo'jalik organizmi shakllanadi. Real hayotda bir vaqtning o'zida integratsiyalashuv va in­tegratsiya] ashuvdan qaytishdan iborat ikki tendensiya amal qiladi. Bundan tashqari, ba'zi bir sabablarga ko'ra turh mamlakatlardagi in­tegratsiyaning turh elementlari bir xilda rivojlanmaydi. Shunga ko'ra, integratsiyaning quyidagi turlarini ajratib ko'rsatish mumkin:
  
• 
  qat'iy (bir tomonlama nafli) integratsiya. Bu turdagi integratsiya tashqi tavsif holatlari bilan shartlangan bo'lib, mazkur jarayonlardan ba'zi mamlakatlar naf ko'ruvchi hisoblansa, boshqa birlari donor hisob­lanadi;
  
• 
  moslashuvchan (ikki tomonlama nafli) integratsiya. Bu turdagi integratsiyada har bir mamlakat bir vaqtning o'zida ham donor, ham naf ko'ruvchi liisoblanadi.
  

Davlatlararo iqtisodiy integratsiyaning rivojlanishida quyidagi bir qator shart-sharoitlarning mavjudhgi ta'sir ko'rsatadi:

• 
  integratsion aloqaga kirishayotgan mamlakatlarning iqtisodiy taraq­qiyot jihatidan bir xil darajada bo'lishi hamda bir turdagi xo'jalik tizim- lariga ega bo'lishi;
  
• 
  ularning hududiy jihatdan yaqinligi, yagona mintaqada joylash- ganligi va umumiy chegaraga egaligi;
  
• 
  ularning tarixan tarkib topgan va yetarli darajada mustahkam iqti­sodiy aloqalarga egaligi;
  
• 
  iqtisodiy manfaatlar va muammolarning umumiyligi hamda ularni hal etishda birgalikdagi harakatning samaradorligi va h.k.
  

26.2. Jahortdagi asosiy integratsion guruhlarning amal qilish xususiyatlari
Integratsiya jarayonlari obyekdv tavsif kasb etishiga qaratnay, u o'z- o'zicha, stixiyali tarzda bormaydi. Balki bugungi kunda tashkil etilgan va faoliyat yuritayotgan mintaqaviy integratsion tuzilmalar ularga kiruv- chi mamlakatlar o'rtasida qonuniy kelishuv va o'zaro shartnomalar asosida amal qiladi.
Hozirda dunyoda juda ko'plab integratsion guruhlar mavjud. Biz tur­li mintaqaiardagi asosiy integratsion guruhlar sifatida quyidagi tuzil- malarni ko'rsatishimiz mumkin:

• 
  G'arbiy yevropada - Yevropa Ittifoqi (Yel);
  
• 
  Shimoliy Amerikada — Erkin savdo to'g'risida Shimoliy Amerika bitimi (NAFTA);
  
• 
  Osiyo-Tinch okeani mintaqasida — Janubiy-Sharqiy Osiyo mam­lakatlari assotsiatsiyasi (ASEAN).