Sh. Rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti inson resurslarini boshqarish fakulteti tarmoqlar iqtisodiyoti kafedrasi

5.3. Саноат мажмуининг асосий кўрсаткичлари
Саноат тармоғида ишлаб чиқариш дастурларининг яратилиши алоҳида аҳамият каб этади. Ҳар бир корхона ихтисослашувига кўра, ишлаб чиқариш дастурида ўзининг техник-иқтисодий кўрсаткичларини ифодалаши лозим. Ишлаб чиқариш дастурларини шакллантиришда қуйидаги кўрсаткичлардан фойдаланилади:

1. 
   Ялпи маҳсулот.
   
2. 
   Товар маҳсулот.
   
3. 
   Реализатсия қилинган маҳсулот.
   
4. 
   Маҳсулот таннархи.
   
5. 
   Баланс фойда.
   
6. 
   Соф фойда.
   
7. 
   Ишлаб чиқариш рентабеллиги.
   
8. 
   Маҳсулот рентебеллиги.
   
9. 
   Меҳнат унумдорлиги.
   
10. 
    Фонд қайтими.
    
11. 
    Фонд сиғими.
    
12. 
    Фонд билан қуролланганлик.
    

Саноат корхоналари фаолиятини характерловчи кейинги кўрсаткич – бу, қувватдир. Корхонанинг ишлаб чиқариш қуввати корхонаги бириктирилган меҳнат воситаларидан унинг ихтисослашувига мувофиқ тўла-тўкис фойдаланилган ҳолда маълум давр мобайнида ишлаб чиқариш мумкин бўлган том даражадаги маҳсулот ҳажмидир.
Ишлаб чиқариш қувватларини аниқлашда қувват балансидан фойдаланилади. Бу балансда қуйидаги элементлар мавжуд бўлади:

1. 
   Йил бошидаги қувват.
   
2. 
   Режалаштирилган даврда қувватларнинг ўзгариши, яъни эски қувватларнинг чиқариб юборилиши, реконструксия қилиниши, техник тадбирлар ўтказилиши ва бошқалар.
   
3. 
   Ялпи ишлаб чиқариш қувватларининг киритилиши.
   
4. 
   Йил охиридаги қувват.
   
5. 
   Ўртача йиллик қувват.
   
6. 
   Ишлаб чиқарилган маҳсулот ҳажми.
   
7. 
   қувватлардан фойдаланиш коеффитсиенти.
   

Қисқача хулосалар
Саноат республика иқтисодиётининг энг муҳим соҳаларидан бири ҳисобланади. Саноат мажмуи ўз характерига кўра, миллий иқтисодиётнинг барча тармоқларини қайта қуроллаштириш реконструксия қилиш, иқтисодий ислоҳотларнинг асоси ҳисобланади.
Саноат ўз ичига бир қанча функсионал мажмуаларни - ёқилғи саноати ва энергетикаси, металлургия, энгил саноат, кимё, машинасозлик, озиқ-овқат, қурилиш материаллари, ёғочни қайта ишлаш саноатларини олади.
Саноат мажмуини характерловчи кўрсаткичлар таркибига саноат ялпи маҳсулоти, баланс фойда, соф фойда, ишлаб чиқариш рентабеллиги, маҳсулот рентабеллиги, меҳнат унумдорлиги, фонд қайтими ва фонд сиғими кабилар киради.

Назорат ва муҳокама учун саволлар

1. 
   Саноат мажмуи нима учун халқ хўжалигининг асосий тармоқларидан бири ҳисобланди?
   
2. 
   Саноат мажмуининг характерловчи қандай асосий кўрсаткичларни биласиз?
   
3. 
   Саноат ишлаб чиқариш дастурларининг моҳияти нимадан иборат?