Sh. N. Fayzimatov

I guruh. Universal avtomat va yarim avtomatlar. 
Bir xil mahsulotlarni ko’plab ishlab chiqarishni ko’payishi bilan universal 
avtomatlar va yarimavtomatlar qo’llaniladi. Bu avtomat va yarimavtomatlar 
universal deyiladi. Ularni universalligi, qo’lda boshqariladigan yoki raqamli 
dasturda boshqariladigan dastgohlardan anchagina past. Chunki salt yurish 
mexanizmlari 
va 
kulachokli 
avtomat 
boshqaruv 
tizimlari 
ularni 
moslanuvchanligini kamaytirib yubordi. Qo’lda boshqariladigan dastgohlarda bir 
detal ishlovidan, ikkinchisiga o’tish uchun sanoqli minutlar talab etilsa, universal 
avtomatda bunday sozlash dastgohni bir necha soat bo’sh turishiga sabab bo’ladi. 
Shu sababli mayda seriyali ishlab chiqarishda xaqiqiy unumdorik past bo’ladi. 
Ishlab chiqarish miqyosini o’sishi, ko’p xollarda dastgohlarni qayta sozlash zarur 
bo’lmay qoladi. Bunday avtomatlarda yil bo’yi bitta detalga ishlov beriladi. 

---

87 
 
III guruh. Maxsuslashgan va maxsus avtomatlar va yarim avtomatlar. 
Bunday dastgohlar yalpi ishlab chiqarish sharoitida, tayyorlanayotgan 
detalni va o’lchamlari ko’p vaqt o’zgarmaydigan xollarda ishlatiladi. 
Ishlab chiqarilayotgan mahsulotni almashinuvi yalpi ishlab chiqarishda 
ko’pgina maxsuslashgan va maxsus dastgohlar o’zining ishchi holatda bo’lishiga 
qaramasdan kerak bo’lmay qoladi. Shunday qilib texnikani rivojlanishida ishlab 
chiqarishni ko’plab bo’lishi bilan moslanuvchanlik qarama-qarshi parametr sifatida 
bo’lib qoladi. Bunday muammoni dastgohlarni mexanizm va qismlarini texnologik 
nuqtai nazardan standartlashtirish va normalashtirish bilan xal qilinib agregat 
dastgohlar paydo bo’ladi. 
Agregat
(lotincha. agrego – birlashtiraman, ulayman) – texnikada mashina 
yoki mashinalar majmuining birxillashtirilgan, yiriklashtirilgan uzeli; alohida 
vazifalarini mustaqil bajaradi, o’zaro almashinuvchan bo’ladi: 
Masalan, ichki yonuv dvigatellari, avtomobillarning oldingi va ketingi 
ko’priklari, elektr dvigatellar, nasoslar va boshqalar. Ba’zan ikki va undan ortiq 
mashinalar majmui ham agregat deb ataladi. 

---

88