Sh. Muhitdinov "Uzprommash" ajning aksiyadori, uning oddiy aksiyalari

Qo‘shimcha savollar: 
1. Aksiyadorning majburiyatlari nimadan iborat 
2. Aksiyadorlar umumiy yig„ilishi o„tkazish tartibini hamda yig„ilish haqida 
aksiyadorlarni xabardor qilish mohiyati va zaruriyatini tushuntiring. 
3. Aksiyador o„z da‟vo talabini qanoatlantirish uchun nimalarni va qanday 
dalillar bilan isbotlashi lozim? 

---

4. Jamiyatni qayta tashkil etish mohiyatini tushuntiring va nega qayta tashkil 
etishda umumiy yig„ilishda uzrli sabab bilan ishtirok etmagan yoki qarshi ovoz 
bergan aksiyador o„z aksiyalarini sotib olishni jamiyatdan talab qilish huquqiga ega?
5. Umumiy yig„ilish o„tkazish tartibiga rioya qilinganmi?
6. Yuqoridagi vaziyatning har bir ahamiyatga molik holatini o„rganib, aniq 
asoslar bilan o„z vajlaringizni keltiring. Masalaga adolatli va asosli fikr (echimi 
bo„yicha) taklif eting. 

---

Biz ushbu kazusni yuqoridagi savollarga javob berish orqali tahlil qilib 
chiqamiz. Ya‟ni birinchi bo‟lib aksiyador majburiyatlari nimalardan iborat ekanligini 
aniqlash orqali kazusdagi AJ aksiyador bajarishi lozim deb hisoblayotgan 
majburiyatlari, ya‟ni, o„z ma‟lumotlari haqidagi o„zgarishlarni taqdim etish aksiyador 
majburiyatlari sirasiga kirish yoki aksincha ekanligini aniqlab olamiz. Aksiyador 
majburiyatlari haqida O‟zbekiston Respublikasining “Aksiyadorlik jamiyatlari va 
aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to„g„risida”gi qonunida aksiyador 
majburiyatlariga alohida to‟xtalib o‟tilmagan. Ushbu qonunga ko‟ra aksiyador ta‟sis 
hujjatlariga rioya qilish, jamiyat qarorlarini bajarish, ta‟sis hujjatlarida nazarda 
tutilgan tartibda, summalarda, usullarda va muddatlarda hissalarni kiritish hamda 
jamiyat faoliyati to‟g‟risidagi maxfiy ma‟lumotlarni ya‟ni, tijorat siri va boshqa 
ma‟lumotlarni oshkor qilmaslik majburiyatlariga ega. Bundan tashqari 
aksiyadorlarning jamiyat ustavida belgilangan qo‟shimcha majburiyatlari ham ko‟zda 
tutilgan bo‟lishi mumkin.
Taniqli rus olimi Shitkinaning fikricha korparativ huquqning boshqa huquq 
tarmoqlaridan farqi undagi normalar dispozitiv xarakterda ekanligidir. Ya‟ni 
korparatsiyalarning asosiy hujjati uning ta‟sis hujjatlari, ustavi bo‟lishi kerak. 
Korparatsiyalarda normalarni imperativ bo‟lishi korparatsiya subyektlarini erkinligini 
cheklab 
qo‟yadi. 
Ya‟ni, 
Shitkinaning 
fikricha 
korparatsiyalarda 
ular 
ishtirokchilarining majburiyatlarini qat‟iy belgilash ularni erkin harakat qilishini 
cheklaydi. Shuning uchun korparatsiyalar ishtirokchilarining majburiyatlari ularning 
kelishuviga ko‟ra jamiyatning ta‟sis hujjatlarida va ustavida aks etishi kerak.
1
Rossiya Fuqarolik kodeksining 62.7 moddasida ham aksiyadorning ma‟lum bir 
majburiyatlari sanab o‟tilgan. Unga ko‟ra aksiyador ta‟sis hujjatlariga rioya qilish, 
jamiyat qarorlarini bajarish, ta‟sis hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda, summalarda, 
usullarda va muddatlarda hissalarni kiritish va jamiyat faoliyati to‟g‟risidagi maxfiy 
ma‟lumotlarni oshkor qilmasligi belgilab qo‟yilgan.
2
Amerika qonunchiligida Rossiya 
qonunchiligidan farqli qo‟shimcha aksiyadorlarga majburiyatlar yuklatilgan. Unga 
ko‟ra aksiyadorlar kompaniyani muhim ulushlar haqida xabardor qilib turish 
majburiyati ham ko‟zda tutilgan.
3
Ya‟ni kompaniya o‟zining katta ulushga ega 
aksiyadorlarining o‟z aksiyalarini sotgani, yoki sotib olgani va shunga o‟xshash 
xabarlarni kompaniyaga berib borish majburiyatini ham kiritgan.
4
Yuqorida keltirilgan qonun normalari, olimlarning fikrlari va xalqaro tajribadan 
kelib chiqib shunday xulosa qilish mumkin: kazusda AJ aksiyador majburiyati deya 
1
Ответственный редактор доктор юридических наук, профессор И.С. ШИТКИНА 
2
ГК РФ - Гражданский кодекс Российской Федерации, часть первая 
3
Comperative company law 
4
Text and Cases on the Laws Governing Corporations in Germany, the UK and the USA 

---

ko‟rsatayotgan, ya‟ni, o‟z ma‟lumotlarini o‟zgartirganlik haqidagi ma‟lumotni 
jamiyatga taqdim etish majburiyati jamiyat ustavida belgilangan bo‟lsa aksiyador o‟z 
majburiyatini bajarmagan hisoblanadi.
Ikkinchi savolga keladigan bo‟lsak, aksiyadorlar umumiy yig„ilishi o„tkazish 
tartibini hamda yig„ilish haqida aksiyadorlarni xabardor qilish mohiyati va 
zaruriyatini tahlil qilamiz. O‟zbekiston Respublikasining “Aksiyadorlik jamiyatlari va 
aksiyadorlarning 
huquqlarini himoya qilish to„g„risida”gi qonunga ko‟ra 
aksiyadorlarning umumiy yig‟ilishi aksiyadorlik jamiyatining oliy organi bo‟lib 
hisoblanadi. Chunki bu organ aksiyadorlar bevosita korparatsiyani boshqarishi va 
o‟zlarining manfaatlarini amalga oshirishi mumkn bo‟lgan organ. Faqat umumiy 
majlisgina jamiyatni boshqarish tartibini belgilaydi, ustavga o‟zgartirish va 
qo‟shimchalar kiritish, korparatsiyaning mol-mulki va umuman jamiyatning taqdirini 
hal qilish vakolatlariga ega bo‟ladi. Umumiy majlisda aksiyador uchun muhimi 
aksiyadorlik jamiyatining muhim masalalari, masalan, jamiyatni tugatish yoki qayta 
tashkil etish bo‟yicha ovoz berish huquqiga ega bo‟lish hisoblanadi. Qonunda 
umumiy majlislarning ikki turi belgilab qo‟yilgan. Bular aksiyadorlarning umumiy 
hisobot yig‟ilishi va navbatdan tashqari umumiy yig‟ilish. Navbatdan tashqari 
yig‟ilish jamiyatda ovoz beruvchi aksiyalarning 5 foiziga ega bo‟lgan 
aksiyadorlarning yozma talabiga binoan chaqirilishi mumkin. Yillik umumiy 
yig‟ilish esa qonunda ko‟rsatilgan muddatlarda o‟tkaziladi. 
Umumiy yig‟ilishni o‟tkazish tartibini uch bosqichga bo‟lish mumkin. Ya‟ni 
tayyorgarlik ko‟rish, unda ishtirok etish, ovozlarni hisoblash va majlis bayonnomasini 
tuzish bosqichlari.
Agar aksiyadorlarning umumiy yig„ilishida ishtirok etish uchun ro„yxatdan 
o„tkazish tugallangan paytda jamiyatning joylashtirilgan ovoz beruvchi aksiyalarining 
jami ellik foizidan ko„proq ovoziga ega bo„lgan aksiyadorlar ro„yxatdan o„tgan 
bo„lsa, aksiyadorlarning umumiy yig„ilishi vakolatli kvorumga ega bo„ladi. Ya‟ni 
umumiy yig‟ilish o‟tkazish uchun yetarli aksiyadorlar yig‟ilgan bo‟ladi. Agarda 
aksiyadorlarning umumiy yig„ilishini o„tkazish uchun yetarli kvorum bo„lmasa, 
aksiyadorlarning takroriy umumiy yig„ilishini o„tkazish sanasi e‟lon qilinadi.
Aksiyadorlarning umumiy yig„ilishini o„tkazish to„g„risidagi xabar 
aksiyadorlarning umumiy yig„ilishi o„tkaziladigan sanadan kamida yigirma bir 
kundan kechiktirmay, lekin uzog„i bilan o„ttiz kun oldin Korporativ axborotning 
yagona portalida, jamiyatning rasmiy veb-saytida va ommaviy axborot vositalarida 
e‟lon qilinadi, shuningdek aksiyadorlarga elektron pochta orqali yuboriladi.
5
5
O’zbekiston Respublikasining “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi 
qonuni 

---

Aksiyadorlarning umumiy yig„ilishini o„tkazish to„g„risidagi xabar yuborilishi muxim 
omil xisoblanadi. Chunki umumiy majlis o‟tkaziladigan joydan ancha uzoqda 
yashovchi aksiyadorlar majlis haqida habar berish kechiktirilgani sababli ishtirok eta 
olmasalar va sud ham buni uzurli sabab deb topsa aksiyadorning o„ziga qarashli 
aksiyalarni qaytarib sotib olish to„g„risidagi talabi qanotlantirilishi mumkin. Bundan 
tashqari “Iqtisodiy sudlar tomonidan korparativ nizolarni hal etishning ayrim 
masalalari to‟g‟risida”gi Plenum qaroriga ko‟ra aksiyadorlar umumiy yig„ilishining 
qarori u qonun hujjatlariga zid bo„lgan va umumiy yig„ilish qonun hujjatlari va 
jamiyat ustavida belgilangan tartibni buzgan holda o„tkazilgan hollarda umumiy 
yig‟ilish qarori bekor qilinishi mumkin. 
Uchinchi savolga keladigan bo‟lsak, aksiyador o„z da‟vo talabini 
qanoatlantirish uchun nimalarni va qanday dalillar bilan isbotlashi lozimligini tahlil 
qilamiz. Kazusda Muhitdinov AJ uni yig„ilish haqida xabardor qilmaganini, aynan 
uning yashash manziliga ham, elektron pochtasiga ham umumiy yig„ilish haqida 
xabar kelmaganini aytgan. U sudga AJga o„z aksiyalarini sotib olish majburiyatini 
yuklashni so„rab murojaat qilgan. Ushbu holatda Muhitdinov da‟vo talabini 
qanotlantirish uchun umumiy yig„ilishda ishtirok etmagani uzrli ekanini, sababi AJ
uni elektron pochta orqali xabardor qilmaganini, AJ qonuning 62-moddasida xabardor 
qilish shartligi ko„rsatilganini keltirishi mumkin. Hamda AJ ning Muhitdinov pochta 
ma‟lumotlarini berishi uning majburiyati ekanligi haidagi talabini, bunday majburiyat 
qonun hujjatida ham jamiyat ustavida ham keltirilmaganini takidlab rad qilishi 
mumkin. Yuqoridagi holat yuzasidan Muhitdinov aynan uning yashash manziliga na 
yangi va na eskisiga xabarnoma yuborilmaganini dalil sifatida keltira olishi 
mumkinmi? Umumiy yig‟ilish o‟tkazish to‟g‟risida axborot berish tartibi O‟zbekiston 
Respublikasining “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya 
qilish to„g„risida”gi qonunning 62-moddasida belgilab qo‟yilgan. Unda 
aksiyadorlarni yashash uyiga xabarnoma yuborish ko‟zda tutilmagan. Lekin ushbu 
norma dispozitiv norma hisoblanadi. Ya‟ni ushbu qonunning 58-modda 6-qismida 
Aksiyadorlarning umumiy yig„ilishini o„tkazish sanasi va tartibi, yig„ilish o„tkazilishi 
haqida aksiyadorlarga xabar berish tartibi, aksiyadorlarning umumiy yig„ilishini 
o„tkazishga tayyorgarlik vaqtida aksiyadorlarga beriladigan materiallarning 
(axborotning) ro„yxati jamiyatning kuzatuv kengashi tomonidan belgilanishi aytilgan. 
Ya‟ni kuzatuv kengashi tomonidan tayinlangan aksiyadorlarga xabar berish tartibida 
aksiyadorlar yashash manziliga ham xabarnoma yuborish ko‟zda tutilgan bo‟lsa, 
Muhitdinov buni ham dalil sifatida keltirishi mumkin bo‟ladi. 
To‟rtinchi savol: Jamiyatni qayta tashkil etish mohiyatini tushuntiring va nega 
qayta tashkil etishda umumiy yig„ilishda uzrli sabab bilan ishtirok etmagan yoki 
qarshi ovoz bergan aksiyador o„z aksiyalarini sotib olishni jamiyatdan talab qilish 
huquqiga ega?

---

Aksiyadorlar manfaatlarini himoya qilishning asosiy huquqlaridan biri bu 
qonunda ularga o‟zlari qo‟shgan ulushni qaytarish orqali jamiyatda ishtirok etishini 
bekor qilish imkoniyatining berilganidir. Ma‟lumki aksiyador aksiyadorlik 
jamiyatidagi ishtirokini tugatishning maqbul yo‟li bu o‟ziga tegishli aksiyalarni 
bozorda sotish hisoblanadi. Lekin, bu holat aksiyadorga bog‟liq holatlarga ko‟ra kelib 
chiqadi. Jamiyatning ma‟lum qarorlar qabul qilganda keyinchalik aksiyador uchun 
jamiyatda ishtirok etishi foydali bo‟lmagan holatlar ham kelib chiqadi. Masalan 
jamiyat umumiy yig‟ilishda ma‟lum bir qaror qabul qilganda ma‟lum bir aksiyadorlar 
huquqlarini cheklashi mumkin. Bunda aksiyador ushbu qarorga qarshi ovoz bergan 
taqdirda ham aksiyalar soni kamligi sababli qaror qabul qilinishi mumkin. Ushbu 
holatlarda aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish maqsadida qonunchilikga 
aksiyador o‟ziga tegishli aksiyalarni bir qismini yoki to‟liqligicha jamiyatdan sotib 
olishini talab qilish huquqi belgilab qo‟yilgan. Ushbu holatda aksiyador jamiyat qayta 
tashkil etilayotganda yoki umumiy yig‟ilish tomonidan yirik bitimlarni tuzishda uzrli 
sabablarga ko‟ra umumiy yig‟ilishda ishtirok etmagan yoki unga qarshi ovoz bergan 
taqdirda o‟z aksiyalarini jamiyatga sotish huquqi vujudga keladi. 
Yuqorida ta‟kidlanganidek, aksiyadorlarning umumiy yig‟ilishda ishtirok etish 
huquqi aksiyadorlarning muhim huquqlaridan biri bo‟lib, bu huquq yordamida 
aksiyador o‟zining aksiyadorlik jamiyatida ishtirok etish huquqi bilan bog‟liq mulkiy 
huquqlarini himoya qilishi mumkin. Umumiy yig‟ilishda uzrli sababga ko‟ra ishtirok 
etmagan aksiyadorda yuqoridagi huquq vujudga keladi va aksiyador ushbu huquqini 
sud orqali himoya qilishi mumkin. 
Beshinchi savol: Umumiy yig„ilish o„tkazish tartibiga rioya qilinganmi? 
O‟zbekiston Respublikasining “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning 
huquqlarini himoya qilish to„g„risida”gi qonunga ko‟ra aksiyadorlarning umumiy 
yig‟ilishi aksiyadorlik jamiyatining oliy organi bo‟lib hisoblanadi. Uni o‟tkazish 
tartibi yuqoridagi qonunda batafsil ko‟rsatib o‟tilgan. Kazusda AJ aksiyador 
Muhitdinovni umumiy yig‟ilish o‟tkazish to‟g‟risida xabardor qilmagan. Bunga sabab 
qilib uning elektron pochtasi yo‟qligini va aksiyador tomonidan ushbu ma‟lumot 
taqdim qilinmaganini bildirgan. Yuqoridagilardan elektron pochta manzilini berish 
aksiyador majburiyati emasligi kelib chiqyabdi. Shunday ekan AJ umumiy yig‟ilish 
o‟tkazish qoidalarini buzgan hisoblanadi. Aksiyadorlar umumiy yig‟ilishini o‟tkazish 
bilan bog‟liq juda keng tarqalgan huquqbuzarliklardan biri bu umumiy yig‟ilish 
to‟g‟risida aksiyadorga xabar bermaslik bo‟lib, bunda odatda xabar qilinmagan 
aksiyadorning huquqlarini buzuvchi qarorlar qabul qilinadi. “Iqtisodiy sudlar 
tomonidan korparativ nizolarni hal etishning ayrim masalalari to‟g‟risida”gi plenum 
qarorining 14.1 bandida aksiyadorlar umumiy yig„ilishining qarori u qonun 
hujjatlariga zid bo„lgan va umumiy yig„ilish qonun hujjatlari va jamiyat ustavida 
belgilangan tartibni buzgan holda o„tkazilgan hollardagina, haqiqiy emas deb topilishi 

---

mumkin deb belgilab qo‟yilgan. Yuqoridagi holatga ko‟ra aksiyadorga umumiy 
yig‟ilish o‟tkazish haqida xabar bermaslik qonun hujjatlariga zid hisoblanadi. 
Rossiya fuqarolik kodeksining 181.4-moddasiga asosan ham jamiyatning 
umumiy yig‟ilishda qabul qilgan qarori qonun talablarini buzgan holda qabul qilingan 
bo‟lsa sud tomonidan bekor qilinishi belgilab qo‟yilgan.
6
Yuqoridgi qonunlar, xalqaro normalar va doktrinalardan kelib chiqgan holda 
quyidagicha umumiy xulosa qilish mumkin. Kazusda aksiyadorlik jamiyati aksiyador 
Muhitdinovga umumiy yig‟ilish haqida xabar bermay korparativ qonunchilikga zid 
qaror qabul qilgan. Ushbu holat bo‟yicha Muhitdinov sudga jamiyatga o‟z 
aksiyalarini sotib olish majburiyatini qo‟yish bilan emas, balki umumiy yig‟ilishda 
qabul qilingan qarorni haqiqiy emas deb topish to‟g‟risidagi da‟vo talabi bilan 
murojaat qilishga haqli. 
6
НАУЧНО-ПРАКТИЧЕСКИЙ КОММЕНТАРИЙ К ФЕДЕРАЛЬНОМУ ЗАКОНУ"ОБ ОБЩЕСТВАХ С ОГРАНИЧЕННОЙ 
ОТВЕТСТВЕННОСТЬЮ"ТОМ 2 Под редакцией И.С. Шиткиной