Sh. M. Narziyev sh. X. Kiikbonov

e
O zod b o 'lg a n elektron ushbu h o ld a m anfiy zary ad olgan 
su v n in g b o sh q a m olekulasi bilan birikishi m um kin: N 20 +
e
—* N 20 ‘ Suv m usbat 
io nining b o 'lin ish in i q u y id ag ich a yo zish m um kin: N iO ' —* ON- ■+ NT.
I 19

---

Ju d a k atta k im y o v iy fa o llik k a eg a b o 'lg a n v o d o ro d (N +) v a g id ro k sil guruh 
( O N ) b o sh q a b io lo g ik m o d d alar bilan o 'z a ro ta ’sirlash ad i v a u lard a o 'z g a ris h la r hosil 
qiladi v a n a tija d a o rg an izm g a x o s b o 'lm a g a n y an g i kim y o v iy b irik m a la r hosil qiladi. 
U sh b u ja ra y o n la m i k u ch ay tiru v ch i kislo ro d m av ju d b o 'lg a n h o la td a y a n a d a kuch liro q
o k sid lo v ch i b o 'lg a n ( O N \, N O ) ionlar, (N O v ) rad ik allar v a N 20 2v o d o ro d perikisi 
hosil b o 'lis h i m um kin.
S hunday qilib rad ik allar n a z a riy a sig a k o 'r a fizik -k im y o v iy o 'z g a ris h la r a w a lo
o rg an ik m o d d alarg a eg a b o 'lg a n m u h itd a so d ir b o 'la d i, s o 'n g ra eritm an in g (suv n in g ) 
b o 'lin is h m ahsulotlari oq sillar, lip id lar v a n u k lein k islo talarid a turli xil o 'z g a rish la m i 
hosil qilgan h o ld a ta ’sir qiladi. Io n lar v a erk in rad ik allar b ilan fao lla sh tin lg a n
k im y o v iy reak siy a o 'z ig a x ali n arlan ish t a ’s ir k o 'rsa tm a g a n y u z la b v a m inglab 
m o lek u lalam i ja ra y o n g a ja lb etib borishi n a tija sid a y a n a d a k u ch ay ib boradi v a katta 
m iqdordagi yak u n iy m ah su lo t hosil b o 'la d i.
Io n lash g an n u rlan ish n in g b iologik o b y e k tg a ta 's irin n g o 'z ig a xos xususiyati 
sh undan iborat. U sh b u effek t bir n ech a sekunddan, k o 'p la b soatlar, kunlar, 
y illa rg a c h a b o 'lg a n turli xil v a q t o ra lig 'id a rivojlanadi.
Io n lash g an n u rlan ish n in g ( su v n in g b o 'lin is h m ah su lo tlari) b iologik t a ’sirid a 
o raliq b o sq ich n in g m av ju d lig i o rg a n iq m o d d alarn in g to 'r id a n - t o 'g 'r i ionlashishi 
o rq ali b o 'lish i m um kin em as d egan x u lo san i berm aydi. C ham asi, to 'g 'r i v a k o 'c h m a
harak at m u n o sab atlari n u rla n ish q attiq io n lash u v i ikk in ch i h arak atn i jo y id a n
k o 'c h iris h uchun fo y d a keltiradi, lekin, k o 'n n is h id a n u o 'z g a rish i m um kin, aniq 
n u rlan ish sharti n u rlan ay o tg an o b y ek tid ag i su v n in g m iqdori v a ta rk ib ig a b o g 'liq .
Io n lash u v n u rlan ish n a tija sid a p aydo b o 'lg a n o 'z g a ris h n a fa q a t m olek u lalarg a 
b ir v aq tn in g o 'z id a to 'q im a la rg a h am o 'z ta 's irin i k o 'rsa ta d i. A g ar nurlanish 
m o lek u lan in g sito p lazm a to 'q im a s ig a ta 's ir qilsa, u n d a bu h o lat k o 'p la b to 'q im a la rd a
za h a r p ay d o b o 'lis h ig a olib keladi, to 'q im a la r fu n k siy a sig a t a ’sir qilishi yoki 
to 'q im a n in g n obud b o 'lis h ig a sabab b o 'la d i. T o 'q im a m em b ran asin in g parchalam shi 
n a tija sid a o 't a kuchli n u rlan ish m iqdori to 'q im a n in g n o b u d b o 'lis h ig a olib keladi. 
A gar n u rlan ish d e zo k sirib o n u k lien k islo ta (D N K ) to 'q im a y a d ro s ig a t a ’sir k o 'rsa tsa , 
b u h o lat undagi gen etik kod o 'z g a ris h ig a olib keladi, sh u n in g n a tija sid a fu n k siy a
120

---

o ‘zg arish i 
v a
to 'q im a la m in g
n o b u d
b o 'lis h i, 
bu 
to 'q im a n in g
rivojlanishi 
(o n k o m an tiq iy kasalllik lar) v u ju d g a k e lish ig a sa rf b o 'lis h i m um kin, g en erativ
to 'q im a la r h o la tid a esa a v lo d g a m oddiy gen etik h o lat o 'z g a rg a n h o latd a o 'ta d i.
S hu ta rz d a ion n u rlan ish - in so n o rg a n iz m id a jo y la sh g a n turli xil o rg an ik
m o d d alarn in g m o lek u lalarin in g p arch alan ish i y o k i tarkibi o 'z g a ris h ig a olib keluvchi 
jaray o n .
B u n a rsa b io k im y o v iy h o la tla m in g b u z ilish id a to 'q im a d a n o q ib keladi. N atijad a 
butun o rg a n iz im n in g zah arlan ish i so d ir b o 'la d i.