Sh. M. Narziyev sh. X. Kiikbonov

E lek tr to k in in g in son o rg a n izm ig a ta ’siri.
E le k tr tokidan ja ro h a tla n ish asosan quyidagi h o la tla rd a y u z berish i m um kin:
- E lek tr yoyi orqali tok t a ’siri;
- Jih o zlar k o rp u sin in g m etall q ism larid a b ex o sd an tok so d ir b o 'lis h i natijasida;
- K a tta o 'lc h a m d a g i m a sh in a la m in g elek tr uzatm alari lin iy a la n g a ruxsat etilgan 
m iq d o rd an kam m a so fa d a y a q in la sh u v id a .
Y uqoridagi h o latlarg a b o g 'liq h o ld a elek tr tok id an ja ro h a tla n ish sabablarini 
quyidagi ikki guruhga, y a ’ni tash k iliy v a tex n ik sab ab larg a ajratish m um kin: 
T ash k iliy sabablarga, ish c h ila m in g elek tr x avsizligi b o 'y ic h a o 'q itilm a g a n lig i va 
tegishli y o 'riq n o m a la rd a n o 'tk a z ilm a g a n lig i; ish ch ilam in g shaxsiy h im o y a vositalari 
b ilan
t a ’m in lan m ag an lig i; 
elek tr 
q u rilm alarin in g
m u h an d is-tex n ik
x o d im lar 
to m o n id an q o n iq arsiz n az o ra t qilinishi; elek tr q u rilm alarid a p ro filak tik ta'rru rlash
ish lan m sifatsiz olib bo rilish i; ish jo y la rid a elek tr qurilm alari v a jih o zlari bilan 
ishlash qoidalari h am d a k o 'rs a tm a la n n in g b o 'lm a slig i kiradi.
T exnik sab ab larg a esa: tok o 'tk a z u v c h i q ism lard a ish o n ch li to 's iq la m in g
b o 'lm a slig i; elek tr q u rilm alari, jih o z la ri v a o 'tk a z g ic h la rin in g n o to 'g 'r i o 'rn a tilish i 
h a m d a elek tr q u rilm a la n n i o 'm a tis h d a b in o la m in g elek tr x av fsizlig i b o 'y ic h a
k ateg o riy alarin in g
h iso b g a 
olin m aslig i; 
h im o y a 
v a
saq lash
q u rilm alarin in g
b o 'lm a slig i yoki u lam in g n o to 'g 'r i o 'rn a tilish i.
Elektr xavfsizligi
deb in so n lam i elek tr toki, elek tr y o y i, e le k tro m a g n it m aydoni 
v a statik elek tr to k in in g xav fli v a zararli ta 's irid a n h im o y a q ilish g a qaratilgan 
tash k iliy va tex n ik ta d b irla r h am d a v o sitalar tizim ig a aytiladi. 1862-yili D e M erkyu 
elek trd an ja ro h a tla n ish
to 'g 'r is id a batafsil 
m a ’lu m o tlam i y o ritd i. 
X X asrda 
av straliy alik v rach insonni elek tr toki o 'ld iris h i m u tn k in lig in i, lekin tok bilan insonni 
o 'ld iris h qiyinligi to 'g 'r is id a x u lo sa qildi
E lek tr to k in in g inson tan asig a t a ’siri b ir n ech a o m illarg a, ju m la d a n , tok 
kuchiga, inson tan asin in g e le k tr to k ig a qarsh ilig ig a, k u ch lan ish m iqdoriga, tok tu n g a
v a ch asto tasig a. tokni tasir etish vaqtiga, to k n in g inson tanasi b o 'y la b utish y o 'lig a
130

---

h am d a in so n n in g shaxsiy x u su s iy a tia n g a b o g 'liq b o 'lad i.
E le k tr toki in so n g a uch xil, y a ’ni, term ik (issiq lik ) elek tro litik , v a biologik 
ta 's ir k o 'rsa ta d i. K im y o v iy ta 's ir d a inson tanasidagi qon v a b o sh q a o rganik 
su y u q lik lar buzilishi m um kin. Issiq lik ta s in d a e sa ta n an in g ayrim q ism la rid a kuyish 
hosil b o 'la d i. B io lo g ik tasird a ta n an in g tirik h u jay ralari q o 'z g 'a lis h i va u y g 'o n ish i 
o q ib a tid a m u s k u lla m in g ix tiy o rsiz rav ish d a tortishishi. qisqarishi y u z a g a keladi
Y u q o rid a g ila rg a m os holda, elek tr to k in in g m son ta n a sig a t a ’siri elektr zarba, 
elek tr kuyish va e le k tr shikastlanish k o 'rin is h id a b o 'lis h i m um kin. U sh b u t a ’sirlar 
ichida elek tr zarba eng xavfli hisoblanadi va u elek tr to k in in g inson tanasidagi m uhim
a ’zolari: y u rak , o 'p k a , asab tizim i va b o sh q a shu kabi a ’zolari orqali o 'tis h i n atijasid a 
y u z a g a keladi
E lek tr k u y ish lar esa quyidagi ikki xil k o 'rin is h d a b o 'la d i: b ev o sita yoki 
kontaktli - bunday h o lat inson tan asin in g elek tr q u rilm a la n d a g i tok o 'tk a z u v c h i 
q ism lar bilan y ax sh i k o n tak td a b o 'lm a slig i n atijasid a y u z beradi; b ilv o sita elektr 
sim larin in g q isqa tutashuvi o q ib atid a erigan m etall p arch alarin in g sachrashi yoki 
e le k tr y o y larid ag i u ch q u n lar ta s in d a y u z beradi