Sh. M. Narziyev sh. X. Kiikbonov

R a d io a k tiv lik in d ik a to r sig n a liza to rla ri 
- rad io ak tiv zararlanishni doim iy 
kuzatib borish va radioaktiv zararlan ish to 'g 'r is id a x ab ar b erish m aq sad id a ishlatiladi. 
In d ik ato r sifatid a IM D -21C' asb o b id an foydalaniladi. U sh b u asbob y o ru g 'lik v a
tovush sig n alizato rig a ega h am d a rad io ak tiv zararlan ish dozasi q u w a tin in g soniy
126

---

m iqdorini (1,5,10, 50, 100 R /s) k o 'rsa ta d i.
2. 
D oza q u v v a tin i o 'lch a sh a s b o b la r i- 
D P -2, D P -35 rusum li rentgenm etrlari 
asosiy ra d io a k tiv razv ed k a asbobi h isoblanib, joyning g a m m a -ra d ia tsiy a darajasini 
o 'lc h a s h u ch u n ishlatiladi.
S h a x siy n u rla n ish d o za sin i o 'lch a sh a sb ob lari. 
O d am lar g u ru h i yoki alohida 
sh ax sn in g zararlan g an h u d u d d a b o 'lis h i n a tija sid a olgan n u rlan ish dozasini aniqlash 
u chun D P -22, ID -1, I D -1 1, D P -70, D P -7 0 M asboblari ishlatiladi.
D P -2 2 V shaxsiy d o z im e tr kom plekti 
N u rlan ish d o zasin i to 'r id a n - to 'g 'r i 
k o 'rsa tu v c h i D K P -5 0 A d o z im e tn va Z D -5 zary ad lash q u n lm a si bilan jih o zlan g an . 
(D P -2 2 V k o m p lek tin in g ta rk ib ig a 50 ta d o zim etr kiradi). N u rlan ish q u w a ti 0 ,5 - 
2 0 0 R /so at b o 'lg a n d a o 'lc h a s h d iapazoni 2 -50R , o 'z - o 'z in i zary ad lash - 4R /kun.
ID -1, I D - 1 1 shaxsiy d o zim etr kom plekti ID-1 gam m a- v a n ey tro n nurlarin in g
yutilg an dozasini o 'lc h a s h u chun ishlatiladi. 10 ta sh ax siy d o z im e tr va Z D -6
zary ad lash qu rilm asid an iborat. O 'lc h a sh o ra lig 'i 10-500 rad. ID -11 radiatsiyadan 
z ararlan g an d a birlam ch i d iag n o stik a qilish m aq sad id a in so n la m in g n u rlan ish dozasini 
o 'lc h a s h d a foydalaniladi. U n in g k o m p lek tig a 500 ta shaxsiy d o zim etr v a IU m arkali 
o 'lc h a s h qu rilm alari kiradi. O 'lc h a s h o ra lig 'i 10-1500 rad.
H ozirgi v aq td a ID-1 k o m plektini o 'rn ig a quyidagi d o zim etrlard an keng 
foydalanilm oqda:
“ E jik -1 ”- h arb iy do zim etr, g am m a n u rla n ish la r va tezk o r elek tro n lam i qayd 
qiladi, o 'lc h a s h o ra lig 'i 60 -6 0 0 R ad.;
“ E jik-N "’ -y a g o n a g a m m a -n e y tro n d o zim etri, o 'lc h a s h o ra lig 'i 10-1500 Rad.
I D -1 1 kom plekti o 'r n ig a yangi “JN E T S ” q u rilm asid an h am foy d alan ilad i
D P -7 0 , D P -7 0 M kim y o v iy g am m a-n ey tro n dozim etri. In so n lam i n urlanish 
ta sirid a "n u r k asallig i” bilan kasallan ish darajasini tibbiy d ia g n o stik a qilish 
m aq sad id a n u rlan ish d ozasini o 'lc h a s h uchun ishlatiladi. D K P -5 0 A g a q o 'sh im c h a
sifatida beriladi O 'lc h a sh o ra lig 'i -50-80 R. D P -70 g a m m a n u rlan ish d ozasini, D P- 
70M rad iatsiy a t a ’siridagi u m um iy dozani aniqlash uchun ishlatiladi.
127

---

R ad io ak tiv n u rlarn m g asosiy m anbalari
8 - j a d v a l
R adioaktiv n u r m anbalari
Ta’sir etish 
joyl
M iqdori, (m.b e r/ yil)
Minimal
M aksimal
0 ‘rtacha
A tro f-m u h itd a g i n u rla n ish la r
B u tu n tan a
30
100 v a u n d a n
o rtiq
50
K o s m ik n u rla r
-« -
20
2 0 0
30
Y u tilg a n rad io n u k lid la r
-« -
5
15
8
K a liy -4 0 iz o to p i
m iy a su y ag i, 
m u sk u l
15
25
20
Meditsina:
D ia g n o stik a
b a rc h a tan a g a
20
100
T e rap iy a
-«-
3
1C
40
Y a d ro tib b iy o ti
-« -
2
10
5
R a d io a k tiv m o d d a la r
-« -
5
30
5
R e a k to rla r v a tu rli te x n ik a la r (n u r 
tara tu v c h i s ife rb la tla r, te le v iz o rla r va b .)
-«-
0,01
5
8
B u n d an tashqari rad io ak tiv n u rla n ish la r rak kasalligini keltirib chiqarishi, 
in so n d a g enetik o 'z g a ris h la m i so d ir etib, p u sh tsiz lik k a olib kelishi, o n a qom idagi 
h o m ilan in g riv o jlan ish ig a katta t a ’sir etishi h am m um kin.
Infraqizil n u rlar inson ta n asin in g qizishiga, ta n a h aro ratin in g oshishiga, 
ultrab in afsh a n u rlar e sa teri osti to 'q im a la rid a b iologik o 'z g a ris h la r v u ju d g a 
kelishiga, elek tro m ag n it n u rla n ish la r m arkaziy n erv tizim i ish in in g buzilishiga, tez 
to liq ish g a. k am d arm o n lik k a. bosh o g 'r i g 'i , uyqusizlik, p u lsn in g va qon b o sim ining 
k a m ay ish ig a olib keladi
Y u q o ri v a ultra chastotali elek tro m ag n it m aydonlari t a ’sirid a m arkaziy nerv 
tizim in in g faoliyati buziladi, ta n a d a um um iy h o rg 'in lik , ch arch ash so d ir b o 'la d i, bosh 
o g 'riy d i, uy q u keladi, puls v a qon bosim i kam ayadi