15
Bunda
2
dF
I
F
doira yuzining qutb qarshilik
momenti ekanligi bizga
avvaldan ma`lum.
SHunday qilib,
d
dx
M
GI
б
.
Endi yuqoridagi formulaga
d
dx
ni qo‟yib
I
M
b
ni hosil qilamiz.
Bunda Mb kesimning bir tomonida qolgan momentlarning algebraik yig‟indisiga
teng. Bu moment o‟z navbatida zo‟riqish kuchlari momentiga tengdir.
Demak, ko‟ndalang kesimning istalgan nuqtasidagi urinma kuchlanish ushbu
formula bilan topiladi.
Maksimal urinma kuchlanish sterjenning sirtida hosil bo‟ladi:
;
max
r
I
M
r
I
M
b
b
Bu formuladagi
r
I
p
nisbat
W
bilan belgilanadi va sterjen kesim yuzining
qutb qarshilik momenti deyiladi:
r
I
W
p
formuladan ko‟rinadiki, qarshilik momenti uzunlik o‟lchamining
uchinchi darajasi bilan o‟lchanadi.
SHunday qilib,
.
m a x
p
b
W
M
doiraviy kesim yuzi uchun(19-rasm) qutb qarshilik
momenti formulasini chiqaramiz:
17
Buralishdagi mustahkamlik shartidan foydalanib
tashqi kuch va material
berilganda valning kerakli diametrini aniqlash, berilgan diametr va material asosida
ruxsat etilgan tashqi burovchi
moment kattaligini topish, tashqi kuch va ko`ndalang
kesimi o`lchamlari asosida sterjenning materialini tanlash mumkin.
Vallarning xususiy og`irliklari ham ularning ko`ndalang kesimi yuzalari kabi
nisbatda bo`ladi, ya`ni doiraviy kesimli sterjenga nisbatan xalqasimon kesimli sterjen
buralishda yengilroq bo`lib, iqtisodiy jihatdan qulayroq ekanligi ko`rinib turibdi,
ya`ni unga kamroq material sarf qilinadi. Lekin buralishga ishlovchi vallarni
loyihalashda xalqasimon kesimli vallarni tayyorlash murakkab va qimmat ekanligini
hisobga olish kerak.
Agar buralishga ishlayotgan strerjendan ikki juft tik bo`ylama va ko`ndalang
kesimlar o`tkazib ABCD elementni ajratsak (21-rasm), bu
element qirralarida faqat
urinma kuchlanishlar hosil bo`ladi. Bu esa buralishda sterjenning barcha elementlari
sof siljish holatida bo`lishini ko`rsatadi.
Agar kesimning holati siljish tekisligiga nisbatan 45
0
ga burilsa, u holda yangi
yuzachalarda qiymati
ga teng bo`lgan normal (
) kuchlanishlar hosil bo`lishini
oldingi bo`limda ko`rgan edik. Ulardan biri cho`zuvchi,
ikkinchisi esa - siquvchi
kuchlanishlar edi. SHunga asosan sterjenning ko`ndalang o`qiga 45
0
burchak ostida
o`tkazilgan vintli kesimlarida, ya`ni A
1
B
1
C
1
D
1
element qirralarida (21-rasm)
qiymati
ga teng bo`lgan normal kuchlanish
lar hosil bo`ladi.
21-rasm
Bu mo`rt materiallardan (masalan cho`yandan) yasalgan
vallarning buralishda
buzilish sababini asoslab beradi, chunki mo`rt materiallar cho`zuvchi normal
18
kuchlanishga deyarli ishlamaydi. Bu buzilish odatda bosh cho`zuvchi
kuchlanishlar
traektoriyasi bilan mos keluvchi murakkab vintli sirt bo`ylab yuzaga keladi. (22-
rasm)
22 -rasm
Xuddi shu kabi buzilishlar yog`ochli sterjenlar buralganida ham paydo bo`ladi
(22- rasm)
22-rasm
Ammo, bahzi mualliflar vintli yoriqlarning paydo bo`lishiga urinma
kuchlanishlar sababchi deb tushuntirishadi, ya`ni bu holda yog`ochning ayrim tolalari
tutashishini urinma kuchlanishlar buzadi deb tahkidlanadi. Aslida bu buzilishga
yuqorida ko`rsatilgan hodisa sabab bo`ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: