Sh. H. Usanov, M. X. Tinibekov harbiy toksikologiya

Klinik manzarasi. Etilenglikol  asab  tizimi,  oshqozon-ichak 

tizimi va boshqa a’zolarga (ayniqsa, buyraklarga) ta’sir ko‘rsatadi. 

Zaharlanishning  boshlang‘ich  davrida  narkotik  ta’sir  belgilari, 

mastlik  holati  kuzatiladi.  Mastlikning  rivojlanganlik  darajasi 

organizmga  tushgan  zahar  miqdoriga  bog‘liq  bo‘ladi.  Bu  davrda 

ziddi zahar ichirish va organizmdan zaharni haydash yaxshi samara 

beradi.  Mastlikdan  keyin  yashirin  davr  boshlanadi.  Bu  davrda 

odam  o‘zini  sog‘lomdek  his  qiladi.  Keyin  zaharlanishning  asosiy 

belgilari  –  lanjlik,  bosh  aylanishi,  muvozanatni  yo‘qotish,  ko‘ngil 

aynishi,  qusish,  qorin  va  belda  og‘riqlar  paydo  bo‘ladi.  Keyin 

tushkunlik,  karaxtlik,  hushdan  ketish,  yurak  va  nafas  a’zolari 

faoliyatining  buzilishi,  siydik  va  axlatning  beixtiyor  ajralishi 

kuzatiladi.

Jabrlanuvchi  ko‘zdan  kechirilganda  yuzi  shishgan  va  qizargan, 

nafas olishi notekis, ba’zan chuqur, shovqinli, tomirning avval tez, 

keyin sekin urishi aniqlanadi. Qon bosimi tushib ketadi. 

Agar  jabrlanuvchi  tirik  qolsa  uning  ahvoli  bir  qancha  muddat 

yaxshilanadi. Keyin 2–5 kun ichida ahvoli yana og‘irlashadi. Yana 

bosh  og‘rig‘i,  charchoq  (lanjlik),  ishtahaning  yo‘qolishi,  ko‘ngil 

aynishi,  qusish,  qorin  va  belda  og‘riqlar  kuchayadi.  Qon  bosimi 

oshadi.  Siydik  ajralishi  kamayadi.  Ba’zida  butunlay  to‘xtab  qolib, 

buyrak  yetishmovchiligi  rivojlanadi.  Odatda,  5–15-kunlarga  borib 

o‘lim sodir bo‘lishi mumkin. 

Metil spirti.  Metil  spirti  (metanol,  karbinol,  yog‘och  spirti)  – 

(CN

3

OH)  birinchi  marta  yog‘ochni  quruq  haydash  jarayonida 

1661-yilda aniqlangan. Metil spirti rangsiz, etil spirti hidi va ta’mini 

beruvchi suyuqlik, +64,7

o

C da qaynaydi. Suvda yaxshi eriydi.

Metil  spirti  bilan  zaharlanish  spirtli  ichimlik  o‘rniga  adashib 

ichib qo‘yish, bug‘idan nafas olish va teriga ta’sir qilishi natijasida 

kelib chiqadi. 50–500 ml (o‘rtacha 100 ml) miqdori o‘limga sabab 

bo‘ladi. 

---

76