Sh. Djumanov, S. Sayfiddinov

14-rasm. Silindrli (a) va (b) jilvirlash dastgohlarining ish 

bajaruvchi qismlari:

1 - vintli qurilma, 2 - 

qumqog‘oz, 

3 - qistirma, 4 - silindr, 5 - 

taranglash shkivi, 

6 - yuritish shkivi, 7 - 

dazmolcha.

Enli tasmali jilvirlash dastgohlarida jilvir qog‘oz, odatda, 

uchta shkivga tortiladi. Jilvir qog‘ozning sirpanishini kamayti- 

rish uchun vallar sirtiga rezina qoplanadi.

Surish qurilmalari. 

Zagotovkaga o‘tish bilan ishlov bera-

digan dastgohlarda surish harakati uzluksiz ravishda zagotovkaga 

uzatiladi.  Bu  harakat,  odatda,  doimiy  va  vaqti-vaqti  bilan 

bo‘ladi. Pozitsiyalab ishlov berish dastgohlarida surish harakati 

---

29

yo zagotovkaga yoki kesish asbobi mahkamlangan ish qismiga, 

ba‘zi hollarda esa bir yo‘la ham zagotovkaga, ham ish qismiga 

uzatiladi. Bu dastgohlarda kesish asbobi yoki zagotovka har su-

rilishdan keyin, albatta, salt harakatlanadi, shunga ko‘ra surish 

qurilmasi suruvchi qurilmalarga qaytma 

- 

ilgarilama harakatni 

ko‘p hollarda turli tezlikda uzatishi lozim.

Zagotovkaga o‘tish bilan ishlov beradigan dastgohlarda 

surish qurilmalari bir yoki bir necha juft jo‘valar yoki jo‘valar 

va disklar, jo‘valar va gusenitsalar, gusenitsa zanjirlari va hara- 

katlanmaydigan roliklar, aylanadigan barabanlar hamda stollar 

ko‘rinishida yasaladi. Ko‘pincha, tirgakli (zagotovkani ko‘nda- 

langiga surishda) plastinkasimon zanjirlar ishlatiladi.

Pozitsiyalab ishlov berish dastgohlarida surish qurilmalari 

sifatida qo‘zg‘aluvchan stollar, karetkalardan, kesish asbobini 

zagotovkaga surish uchun esa supportlardan foydalaniladi. 

Surish qurilmalarini elektr dvigatel, pnevmodvigatel va gidro- 

dvigatel harakatlantiradi.

Dastgohlarning stollariga, odatda, harakatlanadigan yoki 

harakatlanmaydigan jo‘valar o‘rnatiladi; harakatlanmaydigan 

jo‘valar stollar sirtidan sal balandroq ko‘tarilib turganligidan 

zagotovkaning stol sirtiga ishqalanishini kamaytiradi.

Reysmusli dastgohlarda ustki jo‘valar ramaga o‘rnatilgan 

bo‘ladi; qo‘zg‘aluvchan stolga o‘rnatilgan pastki jo‘valarning 

vaziyati o‘zgartirib sozlanadi.

Siljitish mumkinligi, ularning diametrlarini to‘g‘ri tanlash 

jo‘valarni zagotovkaga nisbatan shataksirashini qisman kamay- 

tirishga imkon beradi. Masalan, to‘rt tomonlama bo‘ylamasiga 

frezalaydigan quvvatli dastgohlarda jo‘valarning siljishini ka- 

maytirish uchun diametri 500 

mm gacha bo‘lgan uzatish jo‘va- 

lari ishlatiladi. Ba‘zida jo‘valarning zagotovkalarni zarur kuch 

bilan bosish uchun mahkamlash qurilmasi barcha detallarining 

va yuqorigi jo‘valar yuritmasining (disk arrali dastgohlarda)

---

30

massasi tegishlicha tanlanadi hamda pnevmodvigatellar yoki 

prujinalar ishlatiladi.

Bo‘ylamasiga frezalash dastgohlarida jo‘valarning sirti ta- 

ram-taramlanadi, bu esa ularni zagotovka sirti bilan yaxshiroq 

tishlashishiga imkon beradi. Ko‘pincha, taram-taram jo‘valar sal 

qiyaroq yo‘nalgan boiadi; shu tufayli zagotovka oldinga surilishi 

bilan bir vaqtda dastgohning yo‘naltiruvchi yon chizg‘ichiga 

siqiladi. Zagotovkaning baza sirti buzilmasligi uchun pastki 

jo‘valarning sirti tekislanadi.

Zagotovkalarni surish uchun mo‘ljallangan karetkalar (15- 

rasm) frezalash dastgohi, bir tomonlama turum qirqish dast- 

gohi va zagotovkani ko‘ndalangiga kesish uchun moijallangan 

disk arrali ba‘zi dastgohlarda bo‘ladi. Karetka 

(4) 

kesish asbo- 

bining aylanish o‘qiga nisbatan perpendikular qilib stol 

(2) 

dan 

pastroqqa o‘rnatilgan yo‘naltirgich 

(8) 

bo‘yicha suriladi. Karet- 

ka burish kronshteyni 

(5) 

ga va yo‘naltirgich bo‘yicha g‘ildiray- 

digan silliq roliklar 

(7) 

ga tayanib turadigan platformadan ibo- 

rat. Zagotovkalar (3) karetkaga stoyka 

(6) 

qisqichlari yordami- 

da mahkamlangach, karetka aylanadigan kesish asbobi 

(1) 

tomon 

qo‘lda yoki maxsus yuritma yordamida suriladi.

1 2

3

4

5

6

7

8