Sh. Abdullayeva I f. d., prof

Ì
1 
Ì
2 
Ì
3 
Minimal zaxiralar 
40+10+8=58 
Pul bazasi 100 
a
1
=20% 
a
2
=10%
a
3
=5%

---

63
 
14-chizma. 
Pul agregatlarining tarkibiy qismlari. 
M
0
= naqd pullar, ya’ni muomaladagi metall va qog‘oz pullar 
M
1
= M
0
+ 
Tegishli hisob varaq-
lardagi pul qoldiqlari 
+
Mahalliy 
budjet 
mablag‘lari
+
Byudjet, jamoat va 
boshqa tashkilot-
larning mablag‘lari 
M
2
= M
1
+ Banklardagi muddatli omonatlar 
M
3
= M
2
+ 
Chiqarilayotgan 
sertifikatlar 
+ 
Aniq maq-
sadli zayom 
obligatsiyalari
+
Davlat 
zayom 
obligatsi
yalari 
+ 
Xazina 
majburi-
yatlari 
 
15-chizma. 
Pul agregatlarining tarkibiy qismlari. 
Mamlakatimiz bozor o‘zgarishlarini keng rivojlantirish yo‘lidan 
olg‘a borayotganini hisobga olsak, naqd pul bilan naqdsiz pul orasidagi 
chegara sekin-asta yo‘qolishi lozim. Pul agregatlaridan faol foydalanish 
ham bunga ko‘p jihatdan yordam beradi. Taraqqiy etgan davlatlarda 
naqd pullar tovar aylanmasining 1 foizini ta’minlaydi. 
[47]. 
Pul tovar ekan, u talab va taklif ta’sirida bo‘ladi. 
Pul taklifi 
– bu muomalaga chiqarilgan ma’lum turdagi pul miqdoridir. 
 
Ì
0 
Ì
1 
Ì
2 
Ì
3 
Pul
Naqd 
pul
Schyotdagi omonat-
lar (SO)
chekli jamg‘arma hisobva-
raqlardagi omonatlar
Mayda muddatli omonatlar 
(160 ming dollargacha) 
Yirik miqdordagi muddatli omonatlar (100 
ming dollardan ortiq)

---

64
Pul taklifi talabdan ortiq yoki kam bo‘lishi mumkin: kam bo‘lganda 
to‘lov krizisi yuzaga keladi. Pul taklifi uning muomalaga chiqqan 
miqdori bilan o‘lchanadi, bu miqdor esa uning aylanma tezligiga qarab 
har xil bo‘ladi. 
Pulga talabni korxonalar, tashkilotlar, aholi va davlat bildiradi, 
chunki ular xo‘jalik subyektlari, ishlab chiqaruvchi yoxud iste’mol-
chilardir. Pulga talab pulning ikki funksiyasidan, ya’ni: 
– muomala vositasidan, xususan, kundalik xaridlarni va bitimlarni 
amalga oshirish; 
– jamg‘arma vositasidan, xususan, puldan qiymatni saqlash vositasi 
sifatida foydalanish va o‘z ixtiyorida yetarli miqdorda likvid pullarni yig‘ish 
zaruriyatidan kelib chiqish. 
Har ikkala maqsadga erishish uchun pulning real xarid kuchi 
barqaror bo‘lishiga erishish muhim rol o‘ynaydi. 
Pulga talabning miqdoriy o‘lchami bor. Uni hisoblab chiqish odatda 
ayirboshlashning miqdor tenglamasiga (PM•PO=N•YaIM) asoslanadi. 
Umuman muomaladagi pul miqdori uch asosiy omilga bog‘liq: 
– narxning absolut darajasi (R). Qanchalik narx baland bo‘lsa, 
shunchalik pulga bo‘lgan talab ko‘payadi (boshqa holatlar teng bo‘lgan 
sharoitlarda); 
– yaratilgan real mahsulot darajasi (Q). Bu ko‘rsatkichning o‘sishi bilan 
aholining real daromadi oshadi. Ularni to‘lash uchun ko‘proq pul kerak 
bo‘ladi.
Pul aylanmasi tezligiga (V), ya’ni pul yiliga necha marta daromad 
bo‘lib qaytadi va necha marta oldi-sotdiga xizmat qiladi. Bu bog‘lanishlarni 
quyidagi formulalar yordamida ifodalash mumkin: