Sh. Abdullayeva I f. d., prof

Tahliliy-kompleks usuli
o‘yinlar nazariyasini qo‘llashga 
asoslanadi. U bankning nafaqat o‘z harakatlarini, shuningdek, atrofidagi 
kontragentlarning ham amalga oshirishi mumkin bo‘lgan barcha 
muqobil harakatlarini ko‘rib chiqishni taqozo etadi. O‘yinlar nazariyasi 
unsurlaridan foydalangan holda vazifalarni hal qilish jarayoni juda ulkan 
va murakkab bo‘lib, juda ko‘p vaqt sarflashni talab etadi. 
[266].
Bank bo‘yicha yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan risk darajasi 
yoki ko‘rsatkichi (K
r
) quyidagicha hisoblanadi: 
yoki,
Е
Q
М
Z
K
r
⋅
=
∑
Bu yerda: 
K
r
– bank bo‘yicha yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan risk darajasi;
Z
– shu bankning barcha operatsiyalar bo‘yicha ko‘rishi mumkin 
bo‘lgan zararlar yig‘indisi; 
QM
– bankning o‘z mablag‘lari; 
E
– bank tashqi risklarining me’yoriy koeffitsiyenti. 
Xalqaro amaliyotda tashqi risklarni tahlil qilishning ikki bosqichli 
tizimi mavjud. Birinchi bosqichda mamlakatdagi umumiy iqtisodiy 
vaziyat tahlil qilinadi, ikkinchi bosqichda mamlakatdagi riskning 
umumiy darajasi quyidagi ko‘rsatkichlar yordamida hisoblab chiqiladi: 
yalpi milliy mahsulotning o‘sish sur’atlari; 
jon boshiga to‘g‘ri keladigan YaIM va uning o‘sish sur’atlari;
inflatsiya darajasi; 
ishsizlik darajasi;
davlat budjetining taqchilligi;
investitsiyalarning samaradorligi;
iqtisodiyotning raqobatbardoshligi; 
Ko‘rilgan maksimal zararlar 
K
r
= 
o‘z mablag‘lar 

---

417
savdo va to‘lov balanslari; 
siyosiy xatar darajasi va boshqalar. 
Mamlakatdagi risklarni tahlil qilganda jahondagi ko‘pgina etakchi 
mamlakatlarning statistika xizmatlari tomonidan maxsus e’lon qilgan 
ayrim ko‘rsatkichlar bo‘yicha ekspert baholari va reytinglaridan ham 
foydalaniladi. 
[267].
Bankning kredit faoliyati uni boshqa bank bo‘lmagan 
tashkilotlardan farqlovchi asosiy mezonlardan biridir. Jahon 
amaliyotidan ma’lumki, bank foydasining asosiy qismi kredit bilan 
bog‘liq. Shu sababli yirik kreditlarning qaytarilmasligi bankning 
sinishiga sabab bo‘lishi mumkin.
Banklar faoliyatini to‘g‘ri tashkil qilish, ehtimol qilinadigan 
risklarni minimallashtirish masalalaridan biri kredit risklari, ularning 
darajalarini aniqlash va tahlil qilishdan iborat. 
Yuqorida ta’kidlab o‘tilganidek, kredit riski deganda qarz oluvchi 
tomonidan kredit shartnomasi shartlarining
 
bajarilmasligi, ya’ni kredit 
summasining (qisman yoki to‘liq) va u bo‘yicha foizlarning 
shartnomada ko‘rsatilgan muddatlarda to‘lanmasligi tushuniladi. Kredit 
riskini aniqlashda quyidagi formulalardan juda keng foydalaniladi: 
bm
kh
bla
r
L
Ya
H
K
+
=
1
bm
kh
chk
r
L
S
H
K
+
=
2
Bu yerda: 
Kr
1 
va 
Kr
2
– kredit riski darajalari; 
H
bla
– harakatda bo‘lmagan aktivlar; 
Ya
kh
– yalpi kredit hajmi; 
S
kh
– sof kredit hajmi; 
L
bm
– lizing bo‘yicha majburiyatlar; 
H
chk
– hisobdan chiqarilgan kreditlar.