Sh. Abdullayeva I f. d., prof

customer 
character
; 
to‘lov qobiliyati – 
capacity to pay
; 
kapital – 
capital
; 
ssudaning ta’minlanganligi – 
collateral
; 

---

352
iqtisodiy konyunktura va uning istiqbollari – current 
business 
conditions
and goodwill
. 
Bu usulga binoan mijozning obro‘si, mas’uliyat darajasi, qarzni 
to‘lashga bo‘lgan istagi va tayyorgarligi tekshiriladi. Dastavval bank 
mijozning: o‘tmishda o‘z majburiyatlariga qanday munosabatda bo‘l-
ganligi, qarzlarni to‘lashda kamchiliklar bo‘lganligi, kreditlanuvchi sub-
yektning iqtisodda, bozorda qanday mavqega ega ekanligini tekshiradi. 
Bunda bank qarzdor bilan suhbat olib boradi, arxivdan mijoz to‘g‘risida 
materiallarni olib tahlil qiladi, boshqa firma va banklar bilan 
maslahatlashadi va h.k. 
Bank mijozning kreditga layoqatliligini baholashda ular mab-
lag‘larining uch manbasini chuqur o‘rganib chiqadi. Bular: 
joriy kassa tushumlari; 
aktivlarni sotish; 
moliyalashtirishning boshqa manbalari (aytaylik, pul bozoridagi 
qarzlar). 
Bulardan tashqari, bank asosiy e’tiborini boshqa omillarga ham, 
xususan, firmalarning aksionerlik kapitaliga, uning tuzilishiga, aktiv va 
passivlarning boshqa moddalariga bo‘lgan nisbatiga hamda qarzning 
ta’minlanishiga, uning yetarlilik darajasiga, sifatiga va qarzni 
to‘lamaslik holda garovni sotish darajasiga qaratadi. 
Buyuk Britaniyada ham «Pats» nomli qarz oluvchining kreditga 
layoqatliligini tahlil qilish usuli keng tarqalgan bo‘lib, unda: 
kreditning maqsadi – 
purpose
; 
ssudaning hajmi – 
amount
; 
qarzni to‘lash – 
repayment
; 
muddati – 
term
; 
ssudaning ta’minlanganligi – 
security
kabilar tahlil qilinadi. 
Baholash so‘ngida umumiy shart-sharoitlarga, xususan, davlatdagi 
ishbilarmonlik sohasidagi iqlim, bank bilan qarzdorlar holatiga ta’sir 
etuvchi omillar, mamlakatdagi iqtisodiy holat, monand tovarlar bo‘yicha 
ishlab chiqaruvchilar o‘rtasida raqobatning mavjudligi, soliqlar, xomash-
yoga bo‘lgan narx-navolar va boshqa jihatlarga ham e’tibor beriladi. 
[218]. 
Qarz oluvchining likvidligi deganda uning pul majburiyat-
larini o‘z vaqtida bajara olish qobiliyati tushuniladi. Likvid mablag‘lar 
o‘zining pulga tez aylanishi darajasiga qarab uch guruhga bo‘linadi (44-
jadval). 
Balans qatorlariga asoslanib, quyidagi ko‘rsatkichlarni hisoblash 

---

353
mumkin: 

---

354
Agar mijozning likvid aktivlari uning qisqa muddatli maj-
buriyatlaridan 2 baravar va undan ortiq bo‘lsa, mijoz moliyaviy jihatdan 
barqaror hisoblanadi (44-jadvalga qarang).