Sh. Abdullayeva I f. d., prof

qarz oluvchi faoliyatining qonuniy jihatlarini nazorat 
qilish darajasi 
bankirni quyidagi savollarga javob olishga undaydi:
qarz oluvchining kredit olishi va kredit tadbirlarini amalga 
oshirishi uchun huquqiy va me’yoriy asoslari mavjudmi? 
qonunchilikda kutiladigan ehtimoliy o‘zgarishlar (masalan, 
soliqda) qarz oluvchining faoliyati natijalariga qanchalik ta’sir 
o‘tkazadi? 
qarz oluvchining ssuda, kredit olishi bo‘yicha tuzgan biznes-
rejasida, shartnomada ko‘rsatgan talabnomasi qanchalik darajada kredit 
siyosatiga mos keladi? 

---

346
Qayd etilgan mezonlar mijozning kreditga layoqatliligi va uning 
mohiyatini baholash usullarini aniqlashga yordam beradi. Bunday 
usullar qatoriga quyidagilar kiradi: 
riskni baholash; 
menejmentni baholash; 
moliyaviy koeffitsiyentlar asosida mijozning moliyaviy barqa-
rorlik darajasini baholash; 
pul oqimini tahlil qilish; 
mijoz to‘g‘risida ma’lumotlar yig‘ish; 
mijozning ish faoliyatini kuzatish va h.k. 
Garchi baholash usullari va mezonlar yagona tarzda qo‘llanilsa-da, 
yuridik va jismoniy shaxslarning kreditga layoqatliligini tahlil qilishda 
ularning kichik, o‘rta va yirik ekanliklariga alohida e’tibor beriladi. 
Shunga binoan u yoki bu usullarni kompleks holda qo‘llash zaruriyati 
tug‘iladi. 
[215].
Jahon va mamlakatimiz bank amaliyotida mijozning kreditga 
layoqatliligini baholashda bir qator moliyaviy koeffitsiyentlar qo‘llani-
ladi. U yoki bu koeffitsiyentni qo‘llash mazkur bank mijozlarining fe’l-
atvori, moliyaviy tanglikka duch kelishidagi ehtimollik darajasi, bank-
ning kredit siyosati kabilarga bog‘liq. Shu nuqtayi nazardan barcha 
moliyaviy koeffitsiyentlarni quyidagi besh guruhga bo‘lish mumkin: 
I. Likvidlik koeffitsiyentlari;
II. Samaradorlik yoki aylanuvchanlik koeffitsiyentlari;
III. Moliyaviy leveraj koeffitsiyentlari;
IV. Rentabellik(foydalilik) koeffitsiyentlari; 
V. Qarzni qoplashni tavsiflovchi koeffitsiyentlari. 
Bu koeffitsiyentlar o‘z navbatida bir qator xususiy ko‘rsatkichlar 
bilan tavsiflanadi (43-jadval). 
43-jadval