Sh. Abdullayeva I f. d., prof

oltin andoza tizimi
ustuvor edi. Bu 
tizimga muvofiq har bir pul tizimi u yoki bu og‘irlikdagi oltin bilan ta’minlangandi. Mamlakatlar 
orasidagi tovar ayirboshlashda vujudga keladigan saldo (qoldiq) oltin transferi bilan to‘lanardi. 
Chunki ayni shu metall jahonda to‘lov va jamg‘arish vositasi bo‘lib xizmat qilardi. 
Metall pullar 
Monometallizm
Bimetallizm

---

49
barqaror mavqeni egalladi. Birinchi jahon urushi oqibatida aksariyat 
davlatlarda bu tizim ham barham topdi. Shu urushda qatnashgan barcha 
mamlakatlarda (AQSHdan tashqari) banknotlarni oltinga almashtirish 
to‘xtatildi, oltin tangalar muomaladan chiqib ketdi va ularning o‘rnida 
qadrsizlanadigan qog‘oz pullar paydo bo‘ldi. 
[38]
. 
«Buyuk depressiya»
nomi bilan tanilgan 1929-1933-yil-
lardagi jahon iqtisodiy tangligi pul tizimlarining yangi turi – kredit va 
qog‘oz pullar tizimining shakllanishiga asos soldi. Bu tizimning vujudga 
kelishi quyidagi zaruriyatlar bilan izohlanadi: 
– oltinning muomaladan to‘la chiqib ketishi; 
– banknotlarni oltinga almashtirishni to‘xtalishi va ular qadrining oltin 
bilan o‘lchanishini bekor qilinishi; 
– davlat tomonidan tadbirkorlik sohasini keng kreditlash maqsadida pul 
emissiyasining ko‘paytirilishi; 
– naqdsiz aylanmaning sezilarli kengayishi. 
Bundan tashqari qog‘oz pullarning paydo bo‘lishi tovar ishlab chi-
qarishning rivojlanishi hamda metall pullarning edirilishi, ishdan chi-
qishi va yo‘qolishi tufayli ularning haddan ziyod qimmatga tushishi hol-
lari bilan bog‘liq. 
U yoki bu davlatda ishlab chiqarish kuchlari rivojlangani sayin 
muomaladagi qog‘oz pullar tobora kamayib, ularning o‘rnini 
kredit 
pullar
egallay boshlaydi. 
Kredit pullarning besh asosiy turi bor (8-chizma).