Ш. А. Маннонов номли “ёш бухгалтерлар клуби”

2-жадвал 
“Ғишатепа” фермер хўжалигида маҳсулот таннархининг омилли 
таҳлили 
Етиштирилган 
маҳсулот 
турлари 
Йиллар 
Кўрсаткичлар 
1 га экин майдони 
учун қилинган 
харажат, минг сўм 
Ҳосилдорл
ик, ц/га 
1 ц маҳсулот 
таннархи, 
сўм 
Буғдой 
2013 йил 
1319,3 
40,2 
32800 
2014 йил 
1765,32 
49,1 
35950 
Ўзгариши (+;-) 
+446,02 
+4,1 
+3150 
Пахта 
2013 йил 
2919,46 
34 
85866 
2014 йил 
2625,84 
28 
93780 
Ўзгариши (+;-) 
-293,62 
-7 
+7914 
Помидор 
2013 йил 
- 
- 
- 
2014 йил 
306,67 
20 
15333 
Ўзгариши (+;-) 
+306,67 
+20 
+15333 
 
2-жадвалдан кўринадики, ―Ғишатепа‖ фермер хўжалигида 1 центнер 
буғдой таннархи 2013 йилда 32800 бўлган бўлса, бу кўрсаткич 2014 йилда 
35950 сўмни ташкил этган. Демак, фермер хўжалигида 2013 йилга 
нисбатан 1 центнер буғдой таннархи 3150 сўмга қимматлашган. Бундай 
ўзгаришга иккита омил таъсир кўрсатган бўлиб, биринчи омил, яъни 1 
гектар экин майдони ҳисобига қилинган харажат миқдорининг 2013 йилга 
нисбатан 446,02 минг сўмга кўпайиши, буғдой таннархининг 11110 
((1765,32:40,2)-(1319,3:40,2)) сўмга қимматлашишига олиб келган. 
Иккинчи омил, яъни ҳосилдорлик даражасининг 2013 йилга 
қараганда 4,1 центнерга ошиши буғдой таннархини 7960 ((1765,32:49,1)-
(1765,32:40,2)) сўмга арзонлашишига таъсир кўрсатган. 
Умуман олганда, фермер хўжалигида 2013 йилга нисбатан буғдой 
таннархининг 3150 сўмга қимматлашиши ижобий ҳолат ҳисобланмайди. 
Шу боисдан, фермер хўжалиги раҳбарияти буғдой таннархини пасайтириш 
имкониятларини кўрсатиш учун унинг таркибини харажат моддалари 
бўйича ҳам ўрганиш зарур, чунки маҳсулот таннархи таркибидаги ҳар бир 
модда бўйича ўзгаришни омилли таҳлил қилиш орқали уни 
арзонлаштириш имкониятларини кўриш мумкин бўлади. Бу албатта, 
маҳсулот таннархи таркибида кўпайиш кузатилган харажат моддаларининг 
ошиб кетиш сабабларини аниқлаш ва уларни камайтириш имкониятларини 

---

82 
излаб топиш бўйича тегишли чора-тадбирлар ишлаб чиқиш имконини 
беради. 
Шундай қилиб, ―Ғишатепа‖ фермер хўжалигида харажатларни 
камайтириш ва таннархни пасайтиришнинг асосий йўллари сифатида 
қуйидагилар тавсия этилади:
- хўжалик фаолияти билан боғлиқ барча харажатларни ўз вақтида 
тўлалигича ҳисобга олиш; 
- харажатлар ҳақидаги маълумотларни алоҳида счѐтларда ҳамда 
ҳисобот шаклларида тўғри акс эттириш; 
- алоҳида маҳсулот турлари бўйича асосий ишлаб чиқариш 
харажатлари ҳақидаги маълумотларни шакллантириб бориш; 
- харажатларнинг ҳақиқатда сарфланиши устидан назорат ўрнатиш ва 
таҳлил қилиб бориш. 

---

83