Ш. А. ДЎстмуҳамедова, З. Т. Нишанова, С. Х. Жалилова

Мотив - инсон хулқ-атворининг ички барқарорлиги, ҳаракатга 
ундовчи тушунчадир.
Мотивация эса хулқ-атворни психологик ва 
физиологик бошқаришнинг динамик жараёни,мотивлар йиғиндиси 
бўлиб, унга ташаббус, йўналганлик ташкилотчилик, қўллаб-қувватлаш 
киради. Таълим жараёнида ўқиш мотивлари "нима учун?” "нимага?", 
"кандай максад билан?" каби саволлар асосида юзага келади. 
Мотивлар биринчидан, ўқув фаолиятига ундаса, иккинчидан, мақсадга 
эришиш учун зарур йўл ва усуллар танлашга ёрдам беради. Ўқув 
фаолиятида ўқув мотивлари ўқувчилар томонидан танланиб, улар 
ўқувчининг мақсади, қизиқиши, келажак режалари билан бевосита 
боғлиқ бўлади. Ёш хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда ўқув 
мотивлари турли ёш даврларида турлича бўлади. 
Ўқув фаолияти мотивациясининг манбалари мавжуд бўлиб, уларга 
қуйидагилар киради: 
1.Ички манбалар. Улар инсоний туғма ёки орттирилган 
эҳтиёжлари билан белгиланади. Улардан энг муҳими туғма 
ахборотга бўлган эҳтиёждир. Орттирилган эҳтиёжлар эса гностик 
ва ижтимоий ижобий эҳтиёжлар ҳисобланади. 
2.Ташқи манбалар. Улар шахснинг ижтимоий ҳаёт шарт- 
шароитлари билан белгиланади. 
Талаблар уларнинг биринчиси бўлиб, жамиятнинг шахсдан талаб 
қиладиган доимий хулқ-атворини билдиради. Боғча, мактаб, оила боладан 
жуда кўп ишларни амалга оширишни талаб қилади. 
Ижтимоий кутиш ҳар биримиздан маълум билимлар, кўникмалар 
даражасини бўлиши, зарурлигини жамият кутишини билдиради. 
Масалан, бир ёшли бола юриши керак, 7 ёшдан у ўқиши керак, 15 
ёшдан у касб танлаши керак деб ҳисоблаймиз. Имкониятлар - шахс 
фаолиятини белгиловчи объектив шарт-шароитлардир, Масалан, бой 
кутубхона болани кўп китоб ўқишга ундайди. 
3. Шахсий манбалар: бу шахснинг қадриятлари тизими 
установкалари, ғояларидир. Бу манбалар ҳар бир шахс фаолиятида у ёки 
бу даражада мавжуд. Уларнинг барчаси фаолиятнинг кечишига таъсир 
этиб 
таълим 
жараёнининг 
мотивациясини 
ташкил 
этади.