Ш. А. ДЎстмуҳамедова, З. Т. Нишанова, С. Х. Жалилова

Хорижий психологияда илк ўспиринлик ҳақида 
назариялар 
Рус психологи Л.С.Виготский 1920 йиллардаёқ илк ўспиринлар 
ҳақида назариялар кўплиги таъкидлаган эди. Илк ўспиринлар ҳақида 3та 
йирик йўналишларни ажратиб кўрсатиш мумкин. 
 
 
илк ўспиринлик
ҳақида
биогенетик 
йўналиш 
Психогене- 
тик 

---

Биринчи йўналиш биогенетик йўналиш деб аталади, унинг асосида
етилишнинг биологик жараёнлари ётади. Иккинчи йўналиш 
социогенетик йўналиш деб аталади, унда асосий эътибор 
ижтимоийлашувга қаратилади. Учинчи йўналиш психогенетик деб 
аталиб, унинг асосида психик жараёнлар ва функцияларнинг 
ривожланиши ётади. 
Тараққиётнинг 
биогенетик назарияларида ривожланишнинг 
биологик детерминантларига асосий урғу берилади. Ривожланиш 
жараёнининг ўзи босқичлари универсал бўлган етилиш сифатида талқин 
этилади. Бу йўналишнинг ёрқин намоёндаларидан бири ХХ аср 
америкалик психологи
С.Холлдир. Унинг таъкидлашича, ривожланиш психологиясининг 
асосий қонуни биогенетик “рекапитуляция қонуни” ҳисобланади, унга 
кўра индивидуал ривожланиш, онтогенез филогенезнинг асосий 
босқичларини такрорлайди.Гўдаклик ривожланишнинг ҳайвонот 
фазаларини такрорлайди. Болалик қадимги одамларнинг асосий 
машғулотлари овчилик ва балиқ овлаш бўлган даврга тўғри келади. 8дан 
12 ёшгача бўлган давр ўсмирликдан олдинги давр деб аталади, 
ёввойилик тугалланиб, маданиятнинг бошланиши деб таърифлайди.12-
13 ёшдан 22 -25 ёшгача бўлган даврни ўспиринлик деб аталади, 
катталикнинг бошланиши, романтизм даври деб аталади. Бу даврда 
ташқи ва ички низолар авж олиб, инсонда “индивидуаллик ҳисси” пайдо 
бўлади. Ҳолнинг бу назарияси психологлар томонидан танқид
қилинади. 
Биогенетик назариянинг бошқа варианти немис “конституционал 
психология” вакиллари томонидан ишлаб чиқилди.