Ш. А. ДЎстмуҳамедова, З. Т. Нишанова, С. Х. Жалилова

Н.И.Крилов
ўтказган текшириш шуни кўрсатдики, ҳатто ўз ниятларини амалга ошириб, 
олий ўқув юртига кирган талабалар орасида ҳам кўплари ўзларининг ким 
бўлишларини охиригача ҳал қилмаганлар. Бунга сабаб ѐшларни мазкур 
олий ўқув юртига олиб келган касб ҳақидаги тасаввур билан бу касбнинг 

---

ҳақиқий, амалий мазмуни ўртасидаги номувофиқликдир. Ўзининг касб 
танлаш бўйича тақдирини тасодифан ҳал этиш мураккаб кечинмаларга, 
танлаган касби соҳасида иккиланишларга, оғир ички низоларга олиб 
келиши мумкин. Бу эса йигит ва қизлар учун ҳам, жамият учун ҳам катта 
зарар келтиради. 
Касб танлаш ниманинг таъсири остида рўй беради? Бундай танлашнинг
мотивлари нима? 
Кўпдан-кўп материаллар мактаб ўқувчиларида ўзларининг келажакдаги 
касбларига қизиқишни тарбиялашда мактаб ва ўқитувчиларнинг маълум 
даражада роль ўйнашини кўрсатади. Бир қанча тадқиқотларнинг берган 
маълумотларига қараганда, сўраб чиқилган ўқувчиларнинг 40-50 % 
келажакдаги касбни танлашга бирор ўқув предметига бўлган қизиқишлари 
сабаб бўлганлигини айтади. Кўпгина ўқувчилар халқ хўжалиги учун зарур 
бўлган касбларни танлайдилар, бунга Ватанга фойда келтириш истагини 
сабаб қилиб кўрсатадилар, лекин бу касбларни ўзларининг индивидуал 
хусусиятларига, қобилиятларига мувофиқ келади, деб ҳисобламайдилар. 
Илк ўспиринларнинг кўпчилиги касб танлашга мотив қилиб ўз 
қобилиятларини кўрсатадилар. Кўп ўқувчилар эса оилавий анъаналарнинг 
мавжудлигини, моддий-маиший таъминланганлик сабабини, дўстлар ва 
ўртоқларидан намуна олганлигини мотив қилиб кўрсатиб ўтадилар. Айрим 
ҳолларда иш жойи ѐки олий ўқув юртининг уйдан яқинлиги ва бошқалар 
мотив бўлган. 
Илк ўспиринларнинг қизиқишларини характерлаганда аввало шуни 
айтиш керакки, йигит ва қизлар одатда худди шу ѐшда бирор фанга, билим 
тармоғига, фаолият соҳасига бўлган ўзларининг қатъий специфик 
қизиқишларини белгилаб оладилар. Илк ўспирин ѐшидаги бундай қизиқиш 
шахснинг билиш-профессионал йўналишининг таркиб топишига олиб 
келади, йигит ѐки қизнинг мактабни тамомлагандан кейин қандай касб 
танлашини, ҳаѐт йўлини белгилаб беради. Ана шундай махсус қизиқишнинг 
мавжудлиги 
муайян 
соҳадаги 
билимларни 
кенгайтириш 
ва 
чуқурлаштиришга доимий интилишни рағбатлантиради: катта мактаб 
ѐшидаги ўқувчи зарур адабиѐт билан актив равишда танишиб боради, 
тегишли тўгаракларда бажонидил шуғулланади. 
Илк ўспиринлик ѐшида билишга оид қизиқишлар тобора кенг, қатъий ва 
амалий характер касб этади.Ўқувчиларнинг қизиқишлари кенг ва хилма-хил 
бўлиб боради: техникага, табиѐтга, ижтимоий-сиѐсий масалаларга, 
фалсафий-ахлоқий масалаларга, спортга қизиқиш ортади.