“Сервис” илмий-амалий журнал 020 йил 4-сон сервис

Калит сўзлар: аҳоли сони, аҳолининг кексайиши, демографик босим, демографик прогноз, 
иқтисодий хавфсизлик, меҳнатга лаѐқатли ѐшдаги аҳоли.
 
Кириш. Демографик прогноз аҳоли ҳаракатининг асосий параметрлари ва 
демографик вазиятнинг илмий асосланган истиқболини ўзида намоѐн этади: аҳоли сони, 
ѐш-жинс ва оилавий таркиби, туғилиш даражаси, ўлим сони ва миграция [1].
Аҳоли сонининг ўзгариши иқтисодиѐтда талаб ва таклифнинг шаклланишини 
белгилаб беради ҳамда республика ва ҳудудларнинг комплекс ижтимоий-иқтисодий 
ривожлантириш дастурларини ишлаб чиқишда муҳим аҳамиятга эга. Демографик прогноз 
орқали маҳсулотлар ишлаб чиқариш ва хизматлар кўрсатиш, турар жой қурилиши, 
ижтимоий инфратузилма, пенсия тизимини ривожлантириш, иқтисодий фаол аҳолининг 
сони ва таркибини, меҳнат бозорининг ривожланиш истиқболларини, ишчи кучининг 
тақчиллиги ѐки ортиқчалигини аниқлаш, геосиѐсий вазифалар ҳал этилади.
Демографик прогнозлар минтақавий кесимда иқтисодий ва ижтимоий ривожланиш 
дастурлари, лойиҳаларига тузатишлар киритиш имконини беради, келгусида аҳоли 
турмуши даражасининг ўзгаришини баҳолаш манбаига айланади. Шунинг учун ҳам аҳоли 
сони ва таркиби, демографик жараѐнларнинг динамикаси халқаро, давлат ва нодавлат 
ташкилотлар, илмий муассасалар умумий фаолиятининг муҳим қисми ҳисобланади. 
Мавзуга оид адабиѐтлар таҳлили. Демографик прогнозлаштиришда ѐшни 
силжитиш ѐки компонент услуби катта эътирофга сазовор бўлган. П. Уэлптон томонидан 
ишлаб чиқилган ушбу услубнинг икки номи аҳоли ҳаракатининг ўзгаришининг учта 
асосий компонент - туғилиш, ўлим, миграция демографик баланс тенгламасини боғлаши 
билан изоҳланади [2]. 
Асосий ижтимоий-иқтисодий омиллардаги ўзгаришларнинг таъсирини ҳисобга олган 
ҳолда туғилишнинг динамик модели В. Карпова томонидан таклиф этилган [3]. 
Фикримизча, Г.Быстрай томонидан ишлаб чиқилган гиѐҳвандларнинг ҳақиқий 
сонини моделлаштириш усулини ҳам кўриб чиқиш мақсадга мувофиқ [4]. Динамик модел-
да гиѐҳвандликнинг тарқалиши тармоқ маркетинги нуқтаи назаридан кўриб чиқилган. 
Аҳоли прогнозининг ѐш силжитиш усули бошқаларига қараганда кутилган натижани 
беради. Шунинг учун тадқиқотда мазкур усулдан фойдаланган ҳолда Ўзбекистон 
Республикасининг 2030 йилгача демографик ривожланиш прогнози ишлаб чиқилди.