Sertifikatlastiriw tiykarlari

VI-BOB. SHET EL MÁMLEKETLERDE SERTIFIKATLASTIRIW ISKERLIGI

6. 1. Xalıq aralıq, aymaqlıq milliy kólemlerde sertifikatlastırıwdıń rawajlanıwı

1990 jıllardıń ortalarında Evropa Birlespeinde (ES) ónim sapası boyınsha jańa siyasat qabıllandı.

Sapaǵa itibardı kúshaytiradiǵan birpara faktorlardı aytıp otetuǵın bolsaq, eń dáslep bul, Evropa bazarınıń ónimge hám baxa básekii bolmaǵan ónimlerge to'yinishida kórinedi. Bul bolsa óz gezeginde sapaǵa to'yinishga tiykar saladı. Ulıwma bazardı shólkemlestiriw - olardıń básekilesiwi keyinirek rawajlanıwı ushın zárúrli, biraq jeterli bolmaǵan faktor, sol sebepli jańa jónelislerdi izlew dawam etpekte. Izertlewler sonı kórseteyaptiki birpara Yaponiya hám Amerika kompaniyaları bul jónelislerde Evropaliklardan ózib ketken.

F. Krosbi assotsiatsiyasinıń izertlewlerine qaraǵanda bir neshe, dúnya kóleminde teńilǵan firmalar tekserilgende Amerika hám Evropadaǵı sapanıń básekilashishdaǵı roli hár túrlılıǵı anıqlandi. Bul talapǵa Farbiy Evropanıń 34 %, AQShnıń hám Tınısh Okeanı regionlarinıń 53 % kompaniyaları juwap beredi. Sapa sistemalarınıń TQM kontseptsiyasınan Evropa firmalarınıń 30 % i paydalanadı.

Amerika Federal institutınıń statistikalıq maǵlıwmatlarına boyınsha dúnyanıń 2800 islep shıǵarıw firmaları hám tsexlarinıń 70 % i TQMga maslasqan. Sapanı basqarıw boyınsha Evropa fondı (EFQM) qánigeleri izertlewlerine qaraǵanda ónimniń tómen sapalı bolǵanlıǵı sebepli talabanlardıń ónimnen waz keshiwi ónimniń tán baxası boyınsha Yaponiyada 12 % ge shekem, Evropada bolsa 25 % ge shekem zálel keltiriwi anıqlanǵan.

Jaǵdaynı analiz etip ES ekspertleri sol pikirge keldilarki, sonday sapa siyasatın qáliplestiriw hám rawajlandırıw kerek, ol óz ishine tekǵana ónim hám xızmetlerdi, bálki standartlastırıwdı, sertifikatlastırıwdı, qadaǵalaw hám firmalardıń básekileslilik analizlerin óz ishine alıwı kerek.

Sapa siyasatınıń óz aldına qoyǵan tiykarǵı maqsetleri tómendegilerden ibarat.

- Sapa boyınsha ulıwma kontseptsiyalardı islep shıǵıw jáne bul boyınsha milliy hám birden-bir bazar shártlerine kelisiw;

- Mudamı sapanı jaqsılanıp barıwı ushın ortalıq jaratıp beriw;

- Mámleket sektorı hám jeke sektor daǵı islep shıǵarılǵan ónimniń sapasına salıstırǵanda bolǵan talaplardı óz-ara jaqınlastırıw nátiyjesinde sapanı jaqsılaw ;

- Qarıydarlardıń talapların tolıq qandırıw ushın islep shıǵarıw strukturalarına sapanı asırıw boyınsha zamanagóy tendentsiyalardıń tásirin asırıw ;

- ES mámleketleri kárxanalarınıń sapanı basqarıw boyınsha hár qıylı usılların isletip Evropa ekonomikası pozitsiyasini jaqsılap, onıń básekileslıǵın kúsheytiw;

- Sanaat potentsialınan paydalanıw natiyjeliligin asırıw, jańa texnologiyalardı engiziw hám olardan paydalanıwdı qollap-quwatlaw hám kárxanalardıń ilimiy texnika tarawlarında rawajlandırıw.

¡zinıń sapa siyasatın jaratıp, ES jámiyetshilıǵı basqarıw mákemeleriniń, islep shıǵarıw kompaniyalarınıń hám qarıydarlardıń ónimler sapasın jaqsılanıwı boyınsha ulıwma máselelerdi sheshiw degi tutqan ornın anıqlap beredi. Hár bir kompaniya óziniń ámeliy aqshaın kiritip bul ulıwma shınjırda óz ornın iyeleydi. Qarıydar qımbat bahalı informatsiyalar deregi hám jańa ideyalardı ózinde kásip etedi. Sol sebepli de qarıydardı xabarlı etip turıp, tarawdıń hár bir tarmaqlarında qarıydar menen baylanısda bóliw kerek. Bul óz gezeginde firmalardıń social jumıs qábiletin joqarı dárejede asırıwǵa, óndiristiń ekonomikalıq natiyjeliliginiń jáne de joqarılaw kórsetkishlerine erisiw múmkinshiligin beredi.

Sapa boyınsha Evropa siyasatı tómendegi tiykarǵı principlerge súyengen halda jumıs júrgizedi.:

- kooperatsiya hám bir-birin toltırıw principi;

- asosli jantasıw ;

- siyasiylik principi;

- strukturalash principi;

- yangi sapa kontseptsiyaların qollaw.

Kooperatsiya principleri hám bir-birin toltırıw soǵan júrgizediki eger sapa siyasatı milliy, regional hám xalıq aralıq dáreje degi talaplarǵa juwap bermasa, isenim qazanǵan, nátiyjeli (effektiv), nızamlı hám texnikalıq bir ortalıq jaratılmasa ishki bazardıń dawam etiw waqti hám intensivlıǵın kepilliklay almaydı.

Tıyanaqlı jantasıw soǵan tayanǵanki, sapa siyasatı sanaat siyasatınıń tiykarǵı strategiyalıq elementlerinen biri esaplanıwı ayırım tarawda emes, bálki keń kólemde básekige shıdamlılıqtı támiyinleydi.

Sociallıq principi. Bul planda hár túrlı milliy mádeniyatlardıń jumsaq integraciyası zárúr. Usınıń menen birge basqarıwshı hám atqarıw etiwshıler zvenosinıń bir-birin túsiniwin támiyinleytuǵın islep shıǵarıw atmosferasın jaqsılaw. Ulıwma maqset - birlesken Evropadaǵı insanlar turmısına tiyisli sapanı jaqsılaw.

Strukturalaw principi sapa infrastrukturasinıń barlıq elementleri arasındaǵı sheriklik hám Evropa ekonomikası talaplarına juwap beriw maqsetinde olardıń kompaniyalar menen sherikligin e qaratılǵan.

Jańa sapa kontseptsiyasınıń qollanıwı sapaǵa jantasıwdıń ózgeriwin aytıp otedi. Firmalardı basqarıw strategiyasınıń jańa filosofiyasın qáliplestiriw hám qarıydarlardıń talapların jáne de tolıqroqqondirish maqsetinde kompaniyanıń pútkil iskerlik tarmaqlarınıń jumıs qábiletin jaqsılaw hám jetilistiriw kerek bolıp, bunda hár bir tarmaq ishindegi munasábet hám olar arasında ‘‘etkazuvchi - klient’‘ principine tiykarlanǵan halda jumıs júritiledi.

Joqarıdaǵı principler hám maqsetlerge kóre Evropa sapa programması dúzilgen (EQP) bolıp, bul programmanıń tiykarǵı maqseti: ES ekonomikasınıń pútkil kúshin birlestiriw; ónimler hám xızmetlerdiń sapasın asırıw sebepli básekileslikti asırıwǵa jóneltiriw, islep shıǵarıw shólkemleriniń jumısın tolıq jetilistiriw.

Programma 5 bólekten ibarat

1. Sapanı asırıw hám bunı muHim hám kerekligin tiykarlab beriw.

2. Sapanı asırıw jollıq hám usılların islep shıǵıw, rawajlandırıw hám kórsetiw.

3. ‘‘Sapa infrastruktura’‘ sinıń rolin asırıw.

4. Tálim hám bilimlerdi jetilistiriw máseleleri.

5. Strukturalıq muwapıqlastırıw.

Birinshi bólekke qoyılǵan máseleler tómendegilerden ibarat.

- Ishki bazar daǵı ónimlerdiń joqarı sapasın támiyinleytuǵın informatsiyalarni islepshıǵarıwshı shólkem basshılarına jetkeriw.

- Jámiyet dóńgeleklerinde hám tuwrıdan-tuwrı qarıydarlar arasında sapaǵa tolıq túsindirme bere alatuǵın ruhdaǵı keń reklama kompaniyaların aparıw.

- Buǵan baylanıslı arnawlı bir tabıslarǵa erisken firmalardı Evropa sapa sıylıqı menen sıylaw ushın zárúr sıylıqlardı shólkemlestiriw etiw.

- Basqarıwshı hám buyırtpashı arasındaǵı sheriklik baylanısların rawajlandırıw.

- Evropa básekileslıǵıne tásir kiluvchi sapa kórsetkishleri hám kriteryaların úyreniw.

- Qarıydarǵa jetkiziletuǵın ónim haqqındaǵı barlıq maǵlıwmatlardı tiyisli hám belgilengen tártipte markalaw, shtrixlı kodlaw yamasa arnawlı simvollar arqalı ańlatıw.

Ekinshi bólektiń wazıypası ónim sapasın jaqsılawda kompaniyalarǵa aldıńgi jollardı isletiwde sheriklik qılıw. Bul bólekte tómendegi wazıypalar qoyılǵan :

- ES ishinde aldıńgi tájiriybeni sapa basqarıwlarına jayıw hám usıllar almastırıwdı támiyinlew.

- Jańa texnologiyalardı kirgiziw procesin basqarıw maqsetinde regionlıq hám milliy dáreje degi tájiriybe almastırıw ámellerin shólkemlestiriw.

Úshinshi jónelis ES birden-bir bazarın basqarıwǵa keri tásir etetuǵın sapa infrastrukturasiga tásir qılıw hám ózgertiwge qaratılǵan. Bul tómendegilerden ibarat :

- Quraytuǵın sapa infrastrukturasi hám mápdar kompaniyalar arasındaǵı baylanıstı rawajlandırıw, atap aytqanda, sınap kóriw hám sertifikatlastırıw hám akkreditlew sistemasında Evropa shólkemleriniń rolin asırıw.

- Aǵza -mámleketler arasındaǵı maǵlıwmat almastırıwdı keńeytiw.

- Sınaw laboratoriyaları arasındaǵı sheriklikti rawajlandırıw hám ónimdi sertifikatlastırıw keńseleri menen awızbirshiliklıǵıni támiyinlew.

Sapa siyasatı sıyaqlı onıń programması da ónim sapasın támiyinlew procesiinde bánt bolǵan xızmetkerlerdiń qánigelik dárejesine úlken itibar beredi.

Sapa basqarıwı processlerinde qatnasıw etiwshi insan faktorları basdan -ayaq, joqarı zvenodaǵı basqarıwshılardan tómen zveno jumısshılarına shekem oqıtıw menen miynet natiyjeliligin asırıw maqsetinde qo'yidaǵı máseleler itibarǵa ılayıq.

¡quv programmasın islep shıǵıw, jumısshı sapa máseleleri menen baylanıslı bolǵan firma personali, mámleket hám basqa shólkem jumısların xoshametlew sistemasın jaratıw.

- Sapa basqarıwı boyınsha qánigelerdi sertifikatlastırıw sistemasın jaratıw.

- Milliy hám regionlıq dáreje degi tiyisli shólkemler arasında ekspertler tayarlawdı rawajlandırıw.

Besinshi bólektiń tiykarǵı waziypası ‘‘Sapa infrastrukturasi rolin asırıw hám bekkemlew ushın Evropa Sapa Xartiyasi’‘ ni tayarlawdan ibarat. Onıń ushın ES standartlastırıw, sertifikatlastırıw hám metrologiya shólkemleri Evropadaǵı sapa máseleleri menen baylanıslı bolǵan basqa shólkemler menen awızbirshilikti támiyinlew máselelerine bólek áhmiyet beredi.

Usınıń menen bir qatarda sınaw oraylarınıń jumısın basqarıwshı milliy keńselerdi qollap-quwatlaw da bólek orın iyeleydi. Bunnan tiykarǵı maqset insan átirap ortalıqqa záleli tegmaslıǵı shárti menen sapanı asırıw ushın qollanılatuǵın usılların birlestiriwden ibarat esaplanadi.

Sol tárzde ES sapa programması Evropa Birlespesiniń ónim hám xızmetler boyınsha jáhán bazarında óziniń poziciyasin kúsheytiwge, sapa boyınsha básekileslik ústivorlıǵıni támiyinlewge qaratǵanlıǵıdan dárek beredi deyshimiz da múmkin.

Programmanı orınlawda ámeliy jumıslar sapa sistemasın sertifikatlastırıw menen baylanıslı.

6. 2. Sırt el mámleketlerinde sertifikatlastırıw ámeliyatı

Pútkil jáhán mamalakatlarida ónimniń qawipsizligi, qadaǵalaw tekseriw xızmetlerin alıp barıladı. Qawipsizlikti kóplegen proceduraları hám qadaǵalaw usılları barlıq mekeme hám shólkemler arqalı ámelge asırıladı. Tiykarınan mámleket tekserisleri, standart talapları tuwrılıǵı, sanitariya -gigiena tekserisleri hám basqalar tekseriwler qarıydarlar huqıqların qorǵaw shólkemleri tárepinen atqarıladı.

Mámleket qadaǵalaw keńseleri ulıwma (total) tekseriwlarnibajarishmay, tek ǵana saykes emes ónimler boyınsha huqıqıy sharalar kóriwedi. Kóplegen mámleketlerdiń nızamları ónimlerdiń talaplarǵa juwap beriwihaqqında bólek nızamlardan ibarat esaplanadi.

Evropa ekonomikalıq mámleketleri maǵlıwmatlarına kóre Frantsuz standartlastırıw assotsiatsiyasida (AFNOR) hám Evropa assotsiatsiyasida (EACT) 5000 den artıq ónim hám tovarlardı sertifikatlawtirilib, sertifikatlastırıw boyınsha 300 dane sistema iskerlik alıp barılıp hám 7000 den artıq sertifikatlastırıw keńseleri ámelde bar bolıp tabıladı.

Sertifikatlastırıw ozaldan sanaatda hám rawajlanǵan mámleketlerde paydalanılǵan. Ol bul mámleketler bazarında saykes emes hám standart talaplarına, normativ texnikalıq hújjetlerge juwap bermeytuǵın ónimleriniń payda bolıwınan qorǵaw etken.

Standart hám texnikalıq normalar hár túrlı qalalarda bolǵan bir ónimdi bir-birinen ajıratıwı hám usı waqıtta bul xalıq aralıq jáhán bazarındaǵı tosıqtı payda etedi. Sol sebepli sertifikatlastırıw teń sheriklik menen standarttıń muwapıqlıǵın hám sertifikatlastırıwdıń qaǵıydalarına sáykes keliwlıǵınhaqqında nátiyjeler hám de xamkorlik qılıwda zárúrli orın tutadı.

Sertifikatlastırıw keńselerinen tısqarı bir qansha mámleketlerde bólek xizmet kórsetiw keńseleri shegaralarda jaylasqan bolıp, olar mámleketke eksport kiyatırǵan ónimlerdiń (veterinar xayvonlar, azıq-awqat ónimleri hám tez buz'latuǵın ónimler) talaplarǵa juwap beriwin támiyinlegen.

Quyiroqda birpara mámleketlerde alıp barılatuǵın qawipsizlik xızmetlerin haqqında maǵlıwmatlar ketirilmoqda.

6. 3. Amerika Qospa Shtatları sertifikatlastırıw iskerlik

AQShda qarıydarlardıń huqıqın qorǵaw nızamı tiykarında jumıs júritiledi. Mısalı, ol erda ‘‘Milliy transport hám avtomabillarni qawipsizligi’‘, ‘‘Pestitsidlar hám rodentitsidlar’‘ haqqında nızamlar bar bolıp tabıladı. Bul nızamlar arqalı sertifikatlastırıw tártibi tuwrı atqarıladı.

AQSh dıń Federal húkimeti sertifikatlastırıwdıń ush tiykarǵı dárejedegi programmaların qabıl etip tastıyıqlawǵan.

Birinshi dárejeli programma májburiy sertifikatlastırılǵan ónim ushın tayarlanǵan bolıp, bulardıń qarıydar ushın den-sawlıqqa zıyan keltiriliwi múmkin hám olardı tutınıw etkende to',dirishi múmkin bolǵan jaǵdaylarda isletiliwi múmkin. Bul sertifikatlastırıw programması aviatexnikada, kemesazlıqda, avtomobilsozlikda, konteynerlarda hám trubaprovodlardaǵı xızmetler kiredi.

Ekinshi dárejeli programma bul Mámleket qorǵaw departamentleri, transport, sawda-satıq, elektrofikatsiya arqalı ónimdi sertifikatlastırıw názerde tutıladı.

Úshinshi dárejeli programma sapalı ónim, bahası jáne onıń kelip shıǵıw processleri názerde tutıladı.

Bul sertifikatlastırıw programmaları qálegen túrde isletiledi.

AQShda sertifikatlastırıw milliy basqarması joq. Amerika institutı qasında sertifikatlastırıw komiteti jumıs júrgizedi hám sertifikatlastırıw qaǵıydaların, reestrin hám tastıyıqlaw iskerlik menen shuǵıllanadı hám de usınıń menen birge sertifikatlastırıw mákemeleriniń iskerligin tekseriw jumısların júrgizedi.

6. 4. Frantsiya sertifikatlastırıw iskerlik

Frantsiyada dáslepki bara 1938 jıl sertifikatlastırıw haqqındaǵı nızam qabıl etilgen. Bul nızam milliy standart belgisi NF, házirge shekem ózgertiw kiritilgen halda isletilip atır. AFNOR moynına 1941 jıl dekreti menen NF belgisine mártebesi hám shegaralarda sertifikatlastırıw iskerlik sisteması júkletilgen.

Frantsiyada NF belgisi milliy standartlarǵa uyqas eń birinshi sertifikatlastırıw muwapıqlıq belgisi bolıp tabıladı. Bul belgi qalada hám shet mámleketlerde keń tarqalǵan hám qullanilab kelinip atır.

Juwapkershiliksiz basılǵan hár bir qádem jazoga tartılıwı múmkin, ápiwayı eskertiwden bul belgi liztsenziyasidan mahoum etińishgacha barıp etedi. AFNORhar bir nadurıs berilgen reklama, hiylekerlik, belgin noto',r jolda isletilingeninde de nızamlı jazoga tartıwı múmkin. AFNOR basqarmasınıń sertifikatlastırıw sisteması uchi tárep iskerlik kórsetedi hám de kárxana sapa sistemasın, ónim úlgisin sınap kóriw iskerligin júrgizedi.

6. 5. Germaniya sertifikatlastırıw sisteması iskerlik

Germaniyada sertifikatlastırıwdıń nızamlı tiykarı bolıp bir qansha tiykarǵı nızamlar xızmet kórsetedi. Bular óz ishine den-sawlıq qorǵaw, tábiyaattı qorǵaw, miynet qawipsizligin, ekonomika resurslarini, qarıydarlardıń huqıqların qorǵawǵa jóneltirilgen nızamlardı óz ishine aladı. Bul nızamlarǵa tiykarınan 1968 jılda qabıl etilgen ‘‘jihozlarnıń qawipsizligin támiyinlew’‘ nızamı kiritilip, tábiyaattı qorǵaw nızamları tiykar salǵan.

Támiyinleytuǵın yamasa importernıń ónimi tekseriwden, texnikalıq qadaǵalawdan hám federal húkimet tárepinen tekserilgen bolsa, ol tekserilgen qawipsizlik belgisin quyılıw múmkin bolǵan. Etti sistema ishinde Germaniyada 400 den artıq basqarmalar jumıs júrgizediler. Eń aktiv iskerlik kórsetetuǵın ónimdi sertifikatlastırıw boyınsha DIN standartına juwap beriwshi standartlastırıw boyınsha Germaniya institutı (DIN) bolıp esaplanadı. DCWK bul jámiyet ónimleriniń qadaqlaw hám standartlarǵa uyqas keltiriw jumısları menen sho',ullanadi. DIN belgisi gaz, suw apparatlarınan tısqarı barlıq ónimlerge isletiledi.

Elektr tarmaqların sertifikatlastırıw Germaniyada German elektrotexniklar keńesi (VDE) arqalı atqarıladı. Ilimiy tekseriw institutlarında, laboratoriyalarında ónimniń baqlaw jumısları alıp barıladı.

Sapa sisteması boyınsha (DQS) sertifikatlastırıw Germaniya jámiyeti iskerlik alıp barıp, ol firma hám kompaniyalardıń májburiy bolmaǵan halda yaǵnıy qálegen túrde shaqırıwların qabıllawǵan.

6. 6. Yaponiya sertifikatlastırıw sisteması iskerlik

Yaponiyada sertifikatlastırıw qálegen túrde bóle turıp, báseki sebepli májburiy sertifikatlastırıwǵa aynalǵan. Qálegen sertifikatlastırıw menen birge kóplegen ónimlerdi tekseriwi alıp barıladı. Sertifikatlastırıw boyınsha 25 ten artıqqonunlar ámeldegi bolıp, sonnan tekseriwlerdi aparıw kórsetilgenleri de bar bolıp tabıladı.

Standartlardı tuwrılıǵın tastıyıqlaytuǵın hám de sertifikatlastırıw máseleleri boyınsha eń belgilisi Yaponiya komiteti tárepinen islep shıǵılǵan sanaat standartı (JISC) Ministrligi tárepinen (awıl xojalıq, sırtqı sawda hám sanaat, toǵayshılıq, balıqchilik, qurılıs, baylanıs xızmeti hám bilimlendiriwlerde) da qabıl etilgen. Azıq-awqat, awıl xojalıq hám toǵayshılıq ónimleri ushın JAS standartları sertifikatlastırıwda isletiledi. Yaponiyada awıl xojalıq standartı assotsiatsiyasi tárepinen islep shıǵılıp, ol awıl xojalıq hám toǵayshılıq ónimlerin standartlastırıw hám tamǵalaw menen tiykarlanadı. Ol erda tekseriwden ótken ónim úlgilerinen paydalanıladı.

Qadaǵalawdı balıqchilik hám toǵayshılıq xojalıqları tárepinen dizimge alınǵan ǵárezsiz shólkem júrgizedi.

VCCI belgisi ónimniń elektromagnit qosılmalarini ańlatadı. Bul belgi qálegen esaplanadi.

SG - belgisi 50 den artıq ónim hám tovarlardı qawipsizligi haqqında belgi T - belgisi ishki sawda hám sanaat Ministrligi tárepinen belgilengen bolıp, import ónimlerdiń yaǵnıy elektrotexnika ónimlerin qawipsizligi belgisin ańlatadı.

6. 7. Qıtay sertifikatlastırıw sisteması

Qıtayda (KNR - XXR) standartlastırıw iskerlik mámleket nızamları hám qararları arqalı rawajlanıwlastırıladı, bul nızam hám qararlar Qıtay xalıq wákiller Keńesinda (VSNP - XXVY) yamasa Qıtay joqarı shólkemler mekemesi arqalı atqarıladı. Ol erda metrologiya, standartlastırıw, ónimniń waqtınshalıq sapasın baqlaw, eksport hám import ónimleri nızamlarda qabıl etilgen. 1991 jıl may ayında Qıtay Xalıq Respublikasında (XXR) sertifikatlastırıw, ónimlerdi sapasın anıqlawshı qaǵıydalar islep shıǵılǵan. Eń tiykarǵı shólkemlerden biri ónimniń sapasın anıqlawshı Mámleket texnikalıq qadaǵalaw byurosi (GBTN - DTNB) hám mámleket import -eksport tovarlarınıń basqarması (GUIIET) eksport hám import ónimlerdiń sertifikatlastırıwdı qadaǵalaw etedi.

Qıtayda milliy standartlar, den-sawlıq saqlaw, ekologiya hám insanlardı qorǵaw talapları májburiy bolıp tabıladı.

Qalǵan standartlar tek ǵana usınıs etilib, sertifikatlastırıw sisteması talaplarına kóre import ónimlerdi alıp keliwshi shaxslarda sapa sertifikatı bolıwı kerek. Támiyinlovchinıń ónimi tekseriwden ótken halda bul sertifikat beriledi. Sol sebepli olarǵa import ónimlerine (GUIIET) basqarma Mámleket tárepinen tastıyıqlanǵan bólek belgi bergen.

Qıtayda import hám eksport ónimler uchchun tómendegi belgiler ámeldegi:

- Den-sawlıq ushın qáwipli emes belgisi - CCIB reńi hawayında bolıp, H indeksi menen ‘‘den-sawlıq’‘ dep belgilenedi.

- Qawipsizlik belgisi CCIBharflari menen sarı reń bolıp, S indeksi menen ‘‘qawipsiz’‘ dep belgilenedi.

- Sapa belgisi CCIB bolıp, qızıl reńli Q indeksi menen ‘‘sapa’‘ dep belgilenedi. Bul belgiler tekseriwden ótken ónimlerge beriledi.

6. 8. Singapur sertifikatlastırıw sisteması

Singapurda islep shıǵılǵan import ónimler, eger xaqaro Singapur standart talaplarına juwap bermasa sawda-satıq obiekti ne kiritilmaydi.

Singapurda 75 ten artıq milliy standartlar qollanıladı. Elektronika, elektrotexnika, qurılıs tarawlarında paydalanılıp, qawipsizlik standartları hár bir ónim ushın májburiy bolıp tabıladı.

Standartlastırıw boyınsha wazıypalardı Milliy keńseler islep shıǵarıw boyınsha Singapur keńesi (PSB) atqarıp, ol ónimlerdi qadaǵalaw etedi. Májburiy qadaǵalawǵa tiyisli ónimler PSB tekseriwsertifikatlastırılıwı shárt hám odan keyin belgi bosilishiga ruxsat etiledi. Belgi hár bir Singapurda paydalanıletuǵın ónimlerge qoyıladı.

Singapur keńesi sınaw bazası arqa Aziyada birden-bir basqarma MEK SE menen akkreditlengen . Singapurda PSB qatnasıwıda 9000 ceriyali ISO standartları qullaniladi. Olar texnikalıq normativ hújjetler hám xabarlar arqalı bir neshe jıllardan berli óz-ara pikir almaslasadı.

6. 9. Turkiya sertifikatlastırıw sisteması

Turkiyada sertifikatlastırıw turk milliy standartları tiykarında ótkerilip yamasa xalıq aralıq standartlar (Standartlastırıw boyınsha Turkiya institutı TSE) arqalı ámelge asırıladı.

Import ónimleri ushın tómendegiler belgilenedi:

- muwapıqlıq sertifikatı - ónimniń muwapıqlıǵı haqqında bolıp, bul sertifikat ónim attestatsiyadan ótkennen keyin beriledi.

- shártli sertifikat, buyırtpashınıń juwapkershilikine júkletilip, tek ǵana basqarma tárepinen ótkeriledi. Bul sertifikat tek ápiwayıǵana ónimlerge quyıladı (Kir juwıw quralları hám 24 ónimler ushın )

- waqtınshalıq sertifikat - birpara iste'ino etilgen ónimler ushın bolıp tabıladı.

- úlgili tovarlar ushın sertifikat.

Pútkil jáhán xalıq aralıq sawda shólkemi qaǵıydaları

6. 10. Rossiya Federatsiyasida sertifikatlastırıw milliy sistemasın jaratılıwı

Rosiya mámleket standartınıń sertifikatlastırıw hám akkreditlew sistemaların shólkemlestiriw boyınsha Pútkilrossiya standartlastırıw ilimiy izertlew ilim dárgayıı (Vserossiyskiy nauchno- issledohám telskiy institut standartızatsii - VNIIS) bas shólkem bolıp esaplanadı.

VNIIS dúnyadaǵı sertifikatlastırıw salasındaǵı aldıńgi tájiriybelerdi sáwlelendirip, Rossiyanı dúnya bazarında teń xuquq menen qatnasıwına tiykar salıp qoyıp atır.

Ilim dárgayı Rossiya mámleket standartı (Rosdavstandart) dıń akkreditlew boyınsha wákili Esaplanıp, ol sertifikatlastırıw hám akkreditlengen sınaw laboratoriyalarınıń keńseleri ústinen qadaǵalawdı ámelge asıradı.

Kárxanalardı sertifikatlastırıw salasında jeterli informaciya hám stilistik materiallar menen támiyinlew, bilimlerdi jetilistiriw maqsetinde sanaat xızmetkerleri ushın arnawlı kurslar tashkil etilip, olarǵa túrli máslahátlar berilip atır.

Házirdiń ózindeyoq kóplegen etakchi mámleketlerde rawajlanǵan infratuzilishli, tiyisli keńseleri, joqarı maman ekspertleri, normativ-stilistik negizine iye bolǵan sertifikatlastırıw milliy sistemaları tuzildi hám tuzilmoqda.

Rossiyada sertifikatlastırıw sisteması ‘‘ GOST’‘ sertifikatlastırıw sisteması’‘ dep júritiledi. Bul ashıq sistema bolıp, hár bir shólkem yamasa kárxana, eger onıń qaǵıydaları menen razı bolsa hám olarǵa ámel qılsa, oǵan kirey alıwı múmkin.

‘‘ GOST’‘ sistemasına tiykar etip, ISO hám MEKlarnıń hújjetleri, sonıń menen birge 45000 ceriyali Evropa standartları alınǵan. Sistemanıń tiykarǵı nızam -qaǵıydaları, dúzilisi hám tártipleri 1991 jılda mámleket standartları tárepinen belgilengen.

Rossiyada sertifikatlastırıwdı arnawlı akkreditlengen laboratoriyalar yamasa onıń tapsırması ga tiykarınan VNIIS ámelge asıradı, sebebi ol akkreditlew buyicha milliy mekemeniń wákili bolıp tabıladı.

Sertifikatlastırıwdı ótkeriw menen baylanıslı barlıq ǵárejetler tayarlawshı esabınan boladı.

Ǵárejetlerdi tólew jolı hár túrlı bolıwı múmkin: sertifikatlastırıw xızmeti ushın bir yo'la tólew arqalı, hám de sertifikatlawtiriluvchi ónim (sapa sistemaları ) ni qadaǵalawı ushın waqıtı -waqıtı menen yamasa muwapıqlıq belgisinen paydalanǵanlıǵı ushın tólew arqalı.

Etakchi mámleketlerdiń ámeliy tájiriybelerin qollaǵan halda, tómendegi xızmetler ushın bir yo'la tólew qabıl etilgen:

- talapnamalar hám basqa sertifikatlastırıw buyicha usınıs etilgen hújjetlerdi ekspertizalari ushın ;

- ónim sınawların ótkeriw ushın ;

- sapa sistemaların bahalaw hám (yamasa ) sertifikatlawtiriluvchi ónim shıǵaratuǵın kárxananı attestatlaw ushın ;

- muwapıqlıq sertifikatın beriw tuwralıǵı qarar qabıl etilgenligi , onı rásmiylestiriw hám dizimnen ótkeriw ushın.

Ǵárezsiz Mámleketlerdiń Doslıq Awqamın (SNG) shólkemlestiriliwi munasábeti menen burıngi Birlespe degi standartlardıń isletiw múddetleri 1992 jıldan rásmiylestiriwge kelisim. Sol maqsette ilgeri birpara standartlar házirde de óz kúshlerin yuqotǵani joq.

Rossiya mámleket standartı hám VNIIS kóplegen, dúnyada abroylı, sertifikatlastırıw boyınsha tán alınǵan mámleketler sistemaları menen baylanıslardı jaqsılaw jolında jumıs aparıp atırlar. Olar bul tarawdaǵı jumısların rawajlandırıw menen bir qatarda, mámleket degi islep shıǵarılıp atırǵan ónimlerdińsertifikatlastırılıwıni basqa mámleketlerde tán alıwlıǵına háreket etpekteler. Sol maqsette VNIIS sapa sistemaların sertifikatlastırıw boyınsha nemis jámiyeti hám Lloyd Registr menen pitimleri bar.

Bir-biriniń jumıs nátiyjelerin tán alıw maqsetinde Ullı Britaniya, Frantsiya, Shvetsariya, Kanada hám basqa mámleketler menen de óz-ara shártlesiw imzolanǵan bolıp, buǵan kóre tómendegiler názerde tutılǵan :

- sapa sistemaların sertifikatlastırıw boyınsha ekspert-auditorlar tayarlawshı birden-bir mektep jaratıw ;

- sapa sistemaların bahalawda birge tekseriw ótkeriw;

- sapa sistemaların sertifikatlastırıw mekemesiniń ‘‘ sapa sistemaların sertifikatlastırıwda juwapker bolǵan sertifikatlastırıw keńseleri ushın ulıwma kriteryalar’‘ EN 45012 cifrlı Evropa normativ hújjetine muwapıq bólek shólkemdi dúziw hám sol sıyaqlı basqa máseleler.

Joqarıdaǵı belgilengen ush máselelerden ámelde ekewi ámelge shıǵıp atır.

1991 jıl sentyabr ayında 24 kisiden ibarat birinshi ekspert-auditorlardı tayarlaw aqırma etip, olardıń hámmesi sapa sistemaların sertifikatlastırıw boyınsha arnawlı kurslardı nemis jámiyeti menen sheriklikte tugatdilar hám oqıw juwmaǵına qaray olardıń barlıǵın Rosdavstandart sheshimi menen ekspert-auditor retinde dizimge alındı.

Rossiyada sertifikatlastırıw milliy sistemasınıń payda bolıwın túrli sistemalar kompleksi jaǵdayında yamasa anıq ónim boyınsha sertifikatlastırıwda yoxud májburiy hám qálegen tús alǵan sınawlardıń túrleri boyınsha ańlatıw múmkin.

Házirgi waqıtta ‘‘ Qarıydar xuquqlarini qorǵawı haqqında’‘ Nızamına qaray havfsizlik hám ekologiyalıq parametrler boyınsha ónimniń sertifikatlastırıw sistemaları jáne de rawajlanıwlashtirilmoqda.

Rossiya Federatsiyasida sertifikatlastırıw sistemaları tórtew dárejedegi keńselerden ibarat.

Birinshi dárejedegi mekemege Rossiya Federatsiyasinıń sertifikatlastırıw milliy mekemesi kiredi. Ol Rosdavstandarti bolıp, sertifikatlastırıw boyınsha respublikada shólkemlestirilgen islerdi basqaradi hám xalıq aralıq sheriklikti támiyinleydi. Onıń wazıypasına tómendegiler kiredi:

- ónim (xızmet) dıńsertifikatlastırılıwıni Rossiya aymaǵında ótkeriwdiń ulıwma nızam -qaǵıydaların belgilew;

- xalıq aralıq hám regionlıq setrifikatlashtirish sistemalarına qosıw hám sertifikatlastırıw nátiyjelerin óz-ara tán alıw haqqında qarar qabıllaw ;

- kerek tabılǵan jaǵdaylarda Rossiya Federatsiyasinıń sırtqı mámleketler menen óz-ara munasábetlerinde hám xalıq aralıq shólkemlerde wákilxanasına ıyelew.

Ekinshi dárejedegi keńseler - bular nızamda kórsetilgen boladı yamasa húkimet Qararları menen mámleket shólkemlerine júkletiledi hám bunı oraylıq setrifikatlashtirish sistemalarınıń keńseleri dep ataladı.

Úshinshi dárejedegi keńselerge anıq ónimdi sertifikatlastırıw keńseleri kiredi. Bular akkreditlanish nátiyjelerine qaray sertifikatlastırıwdı ótkeriwshi kárxanalar, shólkemler hám mákemeler bolıp tabıladı.

Tórtinshi dárejedegi keńselerge akkreditlengen sınaw laboratoriyaları kiredi, Akkreditleniwi nátiyjelerine qaray, anıq sınawlar yamasa olardıń anıq xillarini nızamlı túrde ámelge asıradı.

Ónimniń sertifikatlastırılıwı nátiyjesinde sorawshıǵa sertifikat, hám de litsenziya shártlesiwine tiykarınan anıq úlgi ushın muwapıqlıq belgisin isletiw xuquqi beriledi.

Sertifikatlastırıw salasındaǵı hámme jumıslar kelisim halda mápdar bolǵan táreplerge etkazilishi shárt. Tek kommerciya sırların quraytuǵın xabarlar bunnan tısqarı esaplanadı.

VII-BOB. EKSPERT-AUDITORLAR ISKERLIK I HÁM ULARNI TAYYARLAW

7. 1. Ekspert-auditorlar

Sertifikatlastırıw menen baylanıslı bolǵan iskerlikte aktiv qatnasıwshı shaxs bul ekspert - auditor bolıp tabıladı. Ol ádetde Sapa sistemaların, islep shıǵarıwdı hám ónimdi sertifikatlastırıwda, sınaw laboratoriyaların akkreditlewda hám basqa jumıslarda qatnasıwı múmkin.

Ekspert - auditor dep, sertifikatlastırıw salasında shólkem hám kárxanalar iskerligin bahalaw hám baqlaw huqıqına iye bolǵan attestatlanǵan shaxsqa aytıladı.

Ekspert-auditor retinde ¡zstandart agentligi tárepinen belgilengen tártipte attestatlanǵan pán, sanaat, xojalıq xızmet, institutlar hám basqa shólkemlerdiń wákilleri hám de belgilengen hújjetler menen islewde jeterli tereń bilimge iye bolǵan jeke shaxs da bolıwı múmkin.

Ekspert-auditor tómendegi wazıypalardı atqaradı :

- ónim, process, xızmetlerdi, Sapa sistemaların hám islep shıǵarıwdı sertifikatlastırıw ;

- sertifikatlastırılǵan ónim, process hám xızmetlerdiń xarakteristikaların hám de sertifikatlastırılǵan Sapa sistemaların hám óndiristiń turaqlılıǵın baqlaw ;

- sertifikatlastırıw boyınsha akkreditlew keńseleri, sınaw laboratoriyaların (orayların ) hám olardıń iskerligin baqlaw ;

- sertifikatlastırıwda usınıslar beriw.

Ekspert-auditor óz iskerligin sertifikatlastırıw milliy mekemesi, bir túrdegi ónimdi sertifikatlastırıw keńseleri, Sapa sistemaların hám islep shıǵarıwdı sertifikatlastırıw sheńberinde ámelge asıradı.

7. 2. Ekspert-auditorlarga qoyılatuǵın talaplar

Ekspert-auditorlik úlken juwapkershilik, obiekti vlik menen alıp barılatuǵın iskerlik esaplanadı. Usınıń nátiyjesinde de ekspert-auditorlar udayı tákirarlanatuǵın túrde attestatsiyadan ótkerilip turıladılar. Tuwrısıda, bunda olarǵa salıstırǵanda arnawlı bir talaplar qoyıladı.

Ekspert-auditor tómendegi talaplarǵa juwap beriwi kerek:

- tolıq joqarı maǵlıwmatlı hám sertifikatlastırıw salasında jeterli bilimge iye bolıp, iskerlik sertifikatlastırıwdıń belgili túri boyınsha attestatlanǵan bolıwı kerek;

- joqarı oqıw jurtın tamamlaǵandan keyin keminde 5 jıllıq ámeliy stajǵa ıyelewi, sonnan keminde 3 jılı standartlastırıw, metrologiya, sınawlar, sapanı basqarıw hám támiyinlew soAwalarında islegen bolıwı kerek.

Ekspert-auditor tereń bilimli, isbilermen bo'lmo,i kerek. Ol tómendegi soAwalar boyınsha bilimlerdi jetilisken iyelegen bolıwı shárt:

- Respublika sertifikatlastırıw milliy sistemasınıń qaǵıyda hám tártipler;

- sertifikatlastırıw ótkeriw boyınsha bilimler hám normativ hújjetlerdi túsiniw;

- sertifikatlastırıw hám akkreditlew boyınsha tiykarǵı jumıslar mazmunı ;

- sertifikatlastırıw hám akkreditlew boyınsha ekonomikalıq hám huqıqıy tiykarları ;

- mámleket ishindegi hám sırt eller degi sertifikatlastırıw hám akkreditlew tájiriybesi;

- standartlastırıw, metrologiya hám Sapa sistemalarınıń tiykarları ;

- tekseriw ótkeriw hám sapanı basqarıwdıń statistikalıq esaplaw usılları ;

Ekspert-auditor analiz qılıw, logikalıq tiykarlash, óziniń pikirin qattı hám tiykarlanǵan halda qorǵawlıq ; dóretiwshilik qábiletke hám quramalı jaǵdayda tuwrı qarar qabıllaw qásiyetlerine ıyelewi; shın, juwapkerli, principial túrde hayrihoh, kishi piyilli, ádepli hám ózin tutabilishlik sıyaqlı jeke sapalarǵa ıyelewi kerek. Ekspert-auditor tekserilip atırǵan obiektti ń xızmetkerleri menen baylanısda bóliw hám kerekli hújjetler menen tanısıw ; maǵlıwmat ushın hár qanday qosımsha maǵlıwmatlar talap qılıw (sertifikatlastırıw maqsetleri ushın ); sistemada ámeldegi normativ-stilistik hújjetlerdi jetilistiriw boyınsha óz usınısın beriw; sertifikatlawtiriluvchi ónim, process, xızmetler, Sapa sisteması hám islep shıǵarıw boyınsha jobalardı ońlaw maydanınan óz oy-pikirlerin kirgiziw huqıqına iye esaplanadı.

7. 3. Ónimdi sertifikatlastırıw boyınsha ekspert-auditorga usınıs etiletuǵın talaplar

Ónimdi sertifikatlastırıw boyınsha ekspert-auditorlar tómendegi máseleler boyınsha bilimge ıyelewleri kerek:

- ónimdi sertifikatlastırıwdıń tiykarǵı nızam -qaǵıydaları, tártipleri;

- sertifikatlawtiriluvchi ónimniń ózgeshelikleri, onıń konstruktsiyalari, islep shıǵarıw texnologiyası, birikpe hám materiallar ;

- sertifikatlawtiriluvchi ónimniń texnikalıq xarakteristikaları, o'lchanuvchi kórsetkishler, olardı anıqlaw usılları (ólshew hám qadaǵalaw ), barinen burın qollanılǵan standartlardaǵı belgilengen hám texnikalıq shártler;

- anıq sınawlar hám olardıń xillari;

- islenbe, attestatlaw, sınaw hám ólshew usılların qollanıwı ;

- sınaw hám ólshew nátiyjelerin qayta islew, sınawlar nátiyjelerin analiz qılıw, olardıń anıqlilıǵıni hám shınlıǵın bahalaw usılları ;

- bekkemlik, sapa dárejesi, miytinlik, isletiw degi xarakteristikaların analiz qılıw, talaplardı bıykarlaw hám buzılǵanlıǵın anıqlaw ;

- sapanı statistikalıq qadaǵalawı, onı bahalaw usılları ;

- sınaw hám ólshew úskeneleri, olardı attestatlaw, metrologik támiyinleniwi;

- islep shıǵarıw texnologiyası, texnologiyalıq múmkinshilikler hám úskenelanishda islew qásiyetleri hám quralları ;

- ónimdi oraw hám jaylastırıw, belgilew, saqlaw, jetkizip beriw hám texnikalıq xızmetke bolǵan talaplar.

7. 4. Sapa sistemaların hám islep shıǵarıwdı sertifikatlastırıw boyınsha ekspert-auditorga usınıs etiletuǵın talaplar

Sapa sistemaların hám islep shıǵarıwdı sertifikatlastırıw boyınsha ekspert-auditorlar tómendegi máseleler boyınsha bilimlerge ıyelewleri kerek:

- Sapa sistemaları, sonday-aq, Sapa sistemalarına tiyisli standartlar ;

- ónim sapasın hám bekkemlikti bahalaw usılları, esaplaw, tájiriybe-statistika, nátiyjelerdi atap kórsetiw hám ekspertlash;

- tayın ónim sapasınıń qadaǵalawı, tiykarǵı usıllardıń túrlerin hám texnikalıq qurallardı hám de statistikalıq qadaǵalaw usılları ;

- marketing boyınsha islerdi shólkemlestiriw;

- proektlestiriw boyınsha islerdi shólkemlestiriw hám olarǵa talaplar ;

- material -texnika támiynatı boyınsha islerdi shólkemlestiriw;

- hom-buyımlardıń, materiallardıń hám komplekt etiwshi buyımlardıń kirgiziw degi qadaǵalawın shólkemlestiriw;

- islep shıǵarıw texnologiyası, islew qásiyetleri hám texnologiyalıq úskeneleniw quralları ;

- texnologiyalıq úskeneni texnikalıq xızmeti hám remontlaw ;

- islep shıǵarıwdı metrologik támiynatı boyınsha islerdi shólkemlestiriw;

- tekseriw hám sınawlar ótkeriw boyınsha islerdi shólkemlestiriw;

- júklew, artısh-túsiriw, transport hám baza menen baylanıslı bolǵan islerdi ótkeriw hám olarǵa bolǵan talaplar ;

- ónimdi oraw hám jaylastırıw, belgilew, saqlaw, jetkizip beriw hám texnikalıq xızmetine bolǵan talaplar ;

- Sapa sistemaların ekonomikalıq tárepden bahalaw ;

- Sapa sistemalarında nátiyjeli qatnasıwı texnikalıq xızmetkerlerdi qatnasıwın shólkemlestiriw hám tayarlaw.

7. 5. Sınaw laboratoriyaların akkreditlew boyınsha ekspert-auditor ushın usınıs etiletuǵın talaplar

Sınaw laboratoriyaların akkreditlew boyınsha ekspert-auditor tómendegi máseleler boyınsha bilimlerdi puqta iyelegen bolıwı kerek:

- sinaluvchi ónimniń ózgeshelikleri, olardıń konsruktsiyalari, texnologiyası, islep shıǵarılıwı, birikpe hám materiallar quramı ;

- anıq sınawlar hám olardıń xillari;

- islenbe, attestatlaw, sınaw hám ólshew usılların qollaw ;

- sınaw hám ólshew úskeneleri, onıń isletiw hám texnikalıq xızmeti, attestatlaw, ólshew usılları ;

- sınawlardıń metrologik támiyinleniwi, qollanılatuǵın ólshew quralların salıstırıw (kalibrlew);

- sınaw hám ólshew nátiyjelerin qayta islew, olardıń anıqlıq hám isenimliligin bahalaw usılları hám de alınǵan nátiyjelerdi analiz qılıw ;

- bekkemlikke, sapa dárejesine bolatuǵın talaplardı anıqlaw usılları, sapanı statistikalıq qadaǵalawı, sapanı, bekkemlikti bahalaw usılları, isletiliw degi xarakteristikaları, biykarlaw etiw hám ziyanlanǵanlıǵınıń analizi;

- sınaw laboratoriyasınıń maman xızmetkerlerine salıstırǵanda talaplar ;

- sınaw nátiyjelerin rásmiylestiriw qaǵıydaları ;

- sınaw laboratoriyasınıń bólmelerine hám odaǵı sharayatlarǵa talaplar ;

- sırt eller degi uqsas sınawlardıń dárejesi.

7. 6. Ekspert-auditorlar tayarlaw

Házirgi bazar ekonomikası dáwirinde sapalı ónimler jetkizip beriw, olardıń sırtqı bazar daǵı qarıydarboblıǵıni asırıwda ekspert-auditorlardı tayarlaw zárúrli áhmiyetke iye boladı.

Sertifikatlastırıw iskerligine qádem qoyıp atırǵan kárxanalar jámáátleri ishinde sertifikatlastırıw iskerliginde isley alatuǵın, óz kásipin sehám diǵan xızmetkerler ádewirgine tabıladı. Biraq bul tarawda olardı oqıtıw belgili bir ayriqsha ayrıqshalıqlarǵa iye. Joqarıda aytılǵan talaplarǵa juwap beriwshi xızmetkerlerdi tańlap alıw hám olardı sertifikatlastırıw hám laboratoriyanı akkreditlewga jumıslarına tayarlaw úlken juwapkershilik talap etedi.

Kárxanalarda sertifikatlastırıw salasındaǵı islerdi inabatqa alıp, sertifikatlastırıw milliy mekemesi ¡zstandart agentligi tárepinen ekspert-auditorlar tayarlaw arnawlı kursları shólkemlestirilip, bul tarawdaǵı oqıwdıń shólkemlestirilgen tárepleri Standartlar institutınıń tiykarǵı xızmetlerinen biri dep qaralıp atır. Ekspert-auditorlardı tayarlaw ádetde eki basqıshda alıp barıladı : teoriyalıq bilimlerdi alıw hám attestatlaw nátiyjesinde olarǵa tiyisli rásmiy hújjetler tapsırıw.

Teoriyalıq bilimlerdi alıwda maman oqıtıwshılar xalıq aralıq sertifikatlastırıw salasındaǵı maǵlıwmatlar menen, sertifikatlastırıwǵa tayarlanıw hám ótkeriw menen baylanıslı bolǵan maǵlıwmatlar menen sertifikatlastırıwda qatnasıwshı tárepler hám olardıń wazıypaları hám de minnetleri menen, laboratoriyalardı akkreditlewga baylanıslı bilimler menen, sertifikatlastırıw iskerliginde metrologik támiynat maǵlıwmatları menen, sertifikatlastırıwdıń huqıqıy normaları hám olarǵa ámel qılıwlıqtaǵı maǵlıwmatlar menen, ónim sapasın jaqsılaw hám oǵan tásir kórsetiwshi faktorlar menen keń hám hár tárepleme tanıstıradı.

Studentlerdiń teoriyalıq bilimlerin ¡zstandart agentligi tárepinen dúzilgen arnawlı komissiya bahalaydı. Bahalanıw nátiyjeleri jeterli dárejede bolsa, olarǵa sertifikatlastırıw milliy sistemasınıń ekspert-auditori degen gúwalıǵı beriledi (eger attestatlawdan topıra biykarlaw etiledi).

Ekspert-auditorlar olarǵa júkletilgen wazıypaları boyınsha arnawlı bir minnet hám juwapkershiliklerge iye esaplanadılar.

Ekspert-auditorlar tekseriw jobası belgilegen sheńberde iskerlik yuritmoqlik; holislik hám tekseriw nátiyjelerin shın bahalaw ; tekseriwge kerekli hújjetlerdiń izbe-izlıǵın hám saqlanıwın támiyinlew hám basqa sol sıyaqlı minnetlerge iye esaplanadılar.

Ekspert-auditorlar óz minnetlerin hújdan menen atqarmaslıǵı, xızmet wazıypaların sutututnıw qılıw, jeke mápi jolında paydalanıw, sorawchini muqatıw yamasa onıń kommerciya sırların ashıp taslaw sıyaqlı minez-qulqları ushın nızam aldında juwapkerdirlar.

Ekspert-auditor iskerlik menen baylanıslı bolǵan rásmiy hújjetler qosımshalarda keltirilgen.

Qosımshalar

Muwapıqlıq sertifikatı forması

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI Sertifikatlastırıw MILLIY SISTEMASI

________________________________________

(sertifikatlastırıw mekemesiniń atı, adresi, Mámleket reestridaǵı nomeri) NSS. UZ. ___

MUWAPIQLIQ SERTIFIKATI №0000000

‘‘____’‘_________________20___yildan

№ ____________________________sonli

Mámleket reestrida dizimge alınǵan.

Ámel qılıw múddeti

‘‘____’‘ ________________20___yilgacha.

MUK kodi______________________

TIF MK kodi______________________

____________________________________________________________________

(KORXONA, FIRMA, Islep ChIQARUVChI - MAMLAKAT)

Bul sertifikat tastıyıqlaydıki, tiyislishe identifikasiyalanǵan ónim úlgisi:

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

(NOMI, TURI, RUSUMI )

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

(MIQDORI Yaki SERIYaLI Islep ChIQARISh)

_____________________________________________________________________________________________

______________________________________________ normativ hújjetler talaplarına muwapıq bolıp tabıladı

Sertifikatlastırıw sxeması : ____________________________________________________

Buyırtpashı (tayarlawshı, satıwshı ):__________________________________________________

(KERAKLISI TAǴIGA ChIZILADI)

________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________ (MANZIL)

Sertifikatqa tiykar bolǵan :

a) hújjet _______________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

b) úlgiler sınawı _____________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

v) islep shıǵarıwdı tekseriw aktı_______________________________________

Inspeksiya qadaǵalawı ____________________________________________________________

______________________________________________davriylik menen ámelge asırıladı

Bólek jazıwlar :_________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

Muwapıqlıq belgisi qoyıladı :____________________________________________________

_____________________________________________________________________________

IZOH: Muwapıqlıq sertifikatınıń nusqası sertifikatlastırıw mekemesi yamasa túp nusqasınıń iyesi tárepinen móhir menen tastıyıqlanǵanınan haqiqi bolıp tabıladı

Sertifikatlastırıw mekemesi

basshısı M. O'. _________________ ___________________

(qol) (F. I. Sh.)

Glossariy

akkreditatsiya — yuridikalıq adamlardıń arnawlı bir iskerlik salasında muwapıqlıqtı bahalawǵa tiyisli islerdi orınlawǵa kepillikli ekenligin Milliy akkreditatsiya orgını tárepinen rásmiy tastıyıqlaw ;

akkreditatsiya tarawı — muwapıqlıqtı bahalaw orgınınıń akkreditatsiya sıyaqlında Milliy akkreditatsiya orgını tárepinen belgilenetuǵın iskerlik tarawı ;

bir túrdegi ónimlerdi (islerdi, xızmetlerdi) sertifikatlastırıw sisteması — áyne birdey standartlar hám qaǵıydalar qollanılatuǵın arnawlı bir ónimler, jumıslar yamasa xızmetlerge tiyisli sertifikatlastırıw sisteması ;

inspektsiya qadaǵalawı — ónimdi, islep shıǵarıw processlerin, xızmetlerdi, menejment sistemaların, muwapıqlıqtı bahalaw shólkemlerin olardıń muwapıqlıqtı bahalaw dáwirinde belgilengen talaplarǵa muwapıqlıǵın tastıyıqlaw maqsetinde ámelge asırilatuǵın udayı tákirarlanatuǵın qayta bahalaw tártip-dástúri;

inspektsiya orgını — júkti artıshdan aldın hám (yamasa ) júkti túsiriw waqtındaǵı inspektsiyani hám inspektsiya qadaǵalawın ótkeriw ushın belgilengen tártipte akkreditatsiya etilgen yuridikalıq shaxs ;

ónimlerdi sertifikatlastırıw’‘ (tekstte endigiden sertifikatlastırıw dep júritiledi) — ónimlerdiń belgilengen talaplarǵa muwapıqlıǵın tastıyıqlawǵa tiyisli iskerlik;

milliy akkreditatsiya sisteması — muwapıqlıqtı bahalaw shólkemlerin akkreditatsiya qılıw qaǵıydaları hám tártip-dástúrin belgileytuǵın normativ-huqıqıy hújjetlerge, sonıń menen birge texnikalıq tárepten tártipke salıw salasındaǵı normativ hújjetlerge muwapıq mámleket kóleminde iskerlik kórsetiwshi sistema ;

muwapıqlıq belgisi — arnawlı bir ónim yoxud xızmet anıq standartqa yamasa basqa normativ hújjetke uyqas ekenligin kórsetiw ushın ónimge yoxud kórsetilgen xızmetke tiyisli hújjetke qoyılatuǵın, belgilengen tártipte dizimge alınǵan belgi;

muwapıqlıq sertifikatı — sertifikatlanǵan ónimniń belgilengen talaplarǵa muwapıqlıǵın tastıyıqlaw ushın sertifikatlastırıw sisteması qaǵıydalarına qaray berilgen hújjet;

muwapıqlıqhaqqındaǵı dekloratsiya — islepshıǵarıwshı, satıwshı yamasa atqarıwshı ónimniń normativ-huqıqıy hújjetler, sonıń menen birge texnikalıq tárepten tártipke salıw salasındaǵı normativ hújjetler talaplarına muwapıqlıǵın tastıyıqlaytuǵın hújjet;

muwapıqlıqtı bahalaw — ónim, islep shıǵarıw processleri, xızmetler, menejment sistemaları, xızmetkerler, muwapıqlıqtı bahalaw shólkemleriniń normativ-huqıqıy hújjetler, sonıń menen birge texnikalıq tárepten tártipke salıw salasındaǵı normativ hújjetler talaplarına muwapıqlıǵın anıqlaw bґyicha iskerlik;

muwapıqlıqtı bahalaw shólkemleri — yuridikalıq shaxs bolǵan hám muwapıqlıqtı bahalawǵa tiyisli islerdi orınlaw ushın belgilengen tártipte akkreditatsiya etilgen inspektsiya shólkemleri, sınaw hám kalibrlew laboratoriyaları (orayları ), ónimdi, xızmetlerdi, menejment sistemaların, xızmetkerlerdi sertifikatlastırıw shólkemleri;

muwapıqlıqtı tastıyıqlaw — normativ-huqıqıy hújjetlerdiń, sonıń menen birge texnikalıq tárepten tártipke salıw salasındaǵı normativ hújjetlerdiń talapları orınlanǵanlıǵı tastıyıqlanǵani haqqında Milliy akkreditatsiya orgını yamasa muwapıqlıqtı bahalaw shólkemleri tárepinen qabıl etilgen sheshimge tiykarlanǵan hújjetlestirilgen (akkreditatsiyahaqqındaǵı gúwalıq, muwapıqlıq sertifikatı hám muwapıqlıqhaqqındaǵı dekloratsiya formasındaǵı ) tastıyıq;

qadaǵalaw tártibindegi tekseriw — belgilengen talaplarǵa muwapıqlıǵın sertifikatlastırıw hám akkreditatsiya qılıw sıyaqlında tastıyıqlaw maqsetinde sertifikatlanǵan ónim, sapanı basqarıw sistemasın yamasa islep shıǵarıwdı, sertifikatlastırıw shólkemleri, sınaw laboratoriyaları (orayları ) iskerligin qayta bahalaw dástúri.

sertifikatlastırıw milliy sisteması — mámleket kóleminde ámel etetuǵın, sertifikatlastırıw ótkeriwde óz tártip hám basqarıw qaǵıydalarına iye bolǵan sistema ;

sertifikatlastırıw salasındaǵı tekseriw orgını — belgilengen tártipte akkreditatsiya etilgen, sertifikatlanǵan ónim hám sapanı basqarıw sistemasın bahalawdı sertifikatlastırıw shólkemleri tapsırması ga qaray ámelge asırıwshı orǵan ;

sınaw laboratoriyasın akkreditatsiya qılıw — sınaw laboratoriyasınıń (orayınıń ) arnawlı bir ónim sınawın yamasa arnawlı bir sınaw túrin ámelge asırıwǵa tiyisli wákillikleriniń rásmiy tán alıwı.

sapa boyınsha ekspert-auditor — nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte akkreditatsiya etilgen, sertifikatlastırıw, akkreditatsiya qılıw hám tekseriw salasındaǵı islerdi aparıw ushın tiyisli ilmiy tájriybesi bolǵan qánige.