Sertifikatlastiriw tiykarlari

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASI

JOQARI HÁM ORTA ARNALI TÁLIM WÁZIRLIGI

SERTIFIKATLASTIRIW TIYKARLARI

Sabaqlıq

Tashkent - 2020

Ismatullaev P. R., Matyakubohám P. M., Turaev Sh. A. Sertifikatlastırıw tiykarları. Sabaqlıq. Tashkent, 2020.

Bul názerińizge usınılǵ an “Sertifikatlastırıw tiykarlari” páni boyınsha sabaqlıq joqarı tálim mákemelerinde 5310900 - Metrologiya, standartlastırıw hám ónim sapası menejmenti baǵdarları boyınsha tálim alıp atırǵan bakalavriat studentleri ushın mólsherlengen bolıp, odan joqarı tálim mákemelerinde metrologiya, standartlastırıw hám sertifikatlastırıw tarawına baylanıslı jóneliste tálim alıp atırǵanlar da paydalanıwları múmkin.

MAZMUNI

Kirisiw………………………………………………………………………………………5

I-BOB. SERTIFIKATLASTIRIW ISKERLIK I………………………………………...7

1. 1. Sertifikatlastırıwdıń rawajlanıw tariyxı……………………………………………7

1. 2. Sertifikatlastırıw salasındaǵı termin hám tariypler……………………………………10

1. 3. Sertifikatlastırıw sistemasınıń maqseti, wazıypaları hám iskerlik túrleri……………...16

1. 4. Sertifikatlastırıwdıń nızamlı hám normativ tiykarlari……………………………18

1. 5. Muwapıqlıqtı bahalaw jáne onıń nızamlı hám de normativ tiykarlari………………27

II-BOB. O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI SERTIFIKATLASTIRIW MILLIY SISTEMASI ISKERLIK I 36

2. 1. Ózbekstan Respublikası sertifikatlastırıw milliy sistemasınıń qaǵıydalari………….36

2. 2. Ózbekstan Respublikası sertifikatlastırıw milliy sistemasınıń shólkemlestirilgen strukturası……………………………………………………………………………………41

2. 3. Sertifikatlastırıwdı ámelge asırıwdıń ulıwma basqıshlari……………………………52

2. 4. Ózbekstan Respublikasında ónimlerdi sertifikatlastırıw tártibi……………………….54

2. 5. Muwapıqlıqtı tastıyıqlaw hám bahalaw ushın ónimdi sınap kóriw……………………68

2. 6. Sertifikatlastırılǵan ónim ústinen inspektsiya qadaǵalawı…………………….…..….72

III-BOB. SERTIFIKATLASTIRIW SXEMALARI HÁMDE ISLEP CHIQARISH HÁM XIZMETLERNI SERTIFIKATLASTIRIW…………………………………………...79

3. 1. Sertifikatlastırıw sxemaları hám olardıń qollanılıwı………………………………79

3. 2. Xızmetlerdi sertifikatlastırıw………………………………………………………89

3. 3. Islep shıǵarıwdı sertifikatlastırıw……………………………………………….…96

3. 4. Sertifikatlastırıwda islep shıǵarıwdı bahalaw hám baqlaw………………………102

3. 5. Sertifikatlastırılǵan ónimlerdi mámleket dizimine alıw……………………………103

IV-BOB. XORIJIY MAMLAKATLARDA MUWAPIQLIQTI BAHALAW HÁM SERTIFIKATLASTIRIW ISKERLIK I………………………………………...……...109

4. 1. Muwapıqlıqtı tastıyıqlaw salasındaǵı túsinikler jáne onıń mánisi…………………109

4. 2. Muwapıqlıqtı bahalaw boyınsha xalıq aralıq hám shet el tájiriybeler………………114

4. 3. Xalıq aralıq, aymaqlıq hám milliy kólemde sertifikatlastırıw iskerlik………………119

4. 4. Sırt el mámleketlerinde sertifikatlastırıw ámeliyati………………………………..125

V-BOB. O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI MILLIY AKKREDITLESTIRIW SISTEMASINIŃ TIYKARǴI QOIDALARI…………………………………………....…….136

5. 1. Akkreditlestiriw boyınsha xalıq aralıq shólkemler…………………………………136

5. 2. Akkreditlestiriw milliy sistemasınıń tiykarǵı qaǵıydaları hám tashkiliy strukturas…….143

5. 3. Akkreditlestiriw boyınsha jumısların ámelge asırıwdıń ulıwma qaǵıydaları hám tártibi……………………………………………………………………………………….150

VI-BOB. XORIJIY MÁMLEKET LARDA SERTIFIKATLASTIRIW ISKERLIK I……..167

6. 1. Xalıq aralıq, aymaqlıq milliy kólemlerde sertifikatlastırıwdıń rawajlanıwı……167

6. 2. Sırt el mámleketlerinde sertifikatlastırıw ámeliyati………………………………..172

6. 3. Amerika Qospa Shtatları sertifikatlastırıw iskerlik………………………………..173

6. 4. Frantsiya sertifikatlastırıw iskerlik……………………………………………..…..174

6. 5. Germaniya sertifikatlastırıw sisteması iskerlik…………………………………….174

6. 6. Yaponiya sertifikatlastırıw sisteması iskerlik………………………………………175

6. 7. Qıtay sertifikatlastırıw sisteması……………………………………………………176

6. 8. Singapur sertifikatlastırıw sisteması…………………………………..…………….177

6. 9. Turkiya sertifikatlastırıw sisteması………………..………………………………...177

6. 10. Rossiya Federatsiyasida sertifikatlastırıw milliy sistemasın jaratılıwı……………178

VII-BOB.EKSPERT-AUDITORLARISKERLIK IHÁM ULARNI TAYYARLAW…...182

7. 1. Ekspert-auditorlar……………………………………………………………………182

7. 2. Ekspert-auditorlarga qoyılatuǵın talaplar……………………………………………182

7. 3. Ónimdi sertifikatlastırıw boyınsha ekspert-auditorga usınıs etiletuǵın talaplar……184

7. 4. Sapa sistemaların hám islep shıǵarıwdı sertifikatlastırıw boyınsha ekspert-auditorga usınıs etiletuǵın talaplar…………………………………………………………………..184

7. 5. Sınaw laboratoriyaların akkreditlew boyınsha ekspert-auditor ushın usınıs etiletuǵın talaplar……………………………………………………………………………………...185

7.6Ekspert-auditorlar tayarlaw……………………………………………………………186

Qosımshalar………………………………………..……………………………………...188

Glossariy…………………………………………….…………………………………......189

Paydalanılǵan hám usınıs etiletuǵın ádebiyatlar………………………….......……........192

Kirisiw

Usı “Sertifikatlastırıw tiykarlari” sabaqlıǵı ónim hám xızmetlerdi sertifikatlastırıw, sapaǵa ulıwma sınaǵında sisteması hám shólkemlerdi akkreditlestiriwge tiyisli maǵlıwmatlardı óz ishine aladı.

“Sertifikatlastırıw tiykarlari” sabaqlıǵınıń tiykarǵı maqseti - kárxanalar hám shólkemlerde ónim islepshıǵarıwshı hám xızmet kórsetiwshi xızmetkerlerge hám sonıń menen birge sertifikatlastırıwǵa baylanıslı qánigelerge tarawǵa tiyisli maǵlıwmatlardı usınıwdan ibarat.

“Sertifikatlastırıw tiykarlari” sabaqlıǵı Ózbekstan Respublikası hám shet el mámleketler hám de xalıq aralıq shólkemlerdiń shólkemlestirilgen-stilistik hám huqıqıy tárepleri, sonıń menen birge sertifikatlastırıw qaǵıydalarına tiyisli ush bólimdi óz ishine alǵan. Sonı da aytıw kerek, sertifikatlastırıw menen sapa sisteması hám akkreditlestiriw mákemeleriniń sertifikatlastırıw hám izertlew ámeliyatlarin ámelde qollanıw máseleleri tikkeley baylanıslı. Sonıń menen birge, Ózbekstanda akkreditlew sistemasın xalıq aralıq ulgilerge uyqaslastırılǵan tárzde jaratıw nátiyjeleri de itibarǵa alınadı.

Usı sabaqlıq xalıq aralıq standartlar hám Ózbekstan Respublikasınıń sertifikatlastırıw milliy sisteması (endigiden Óz SMT) normativ hújjetleri tiykarındaǵı stilistik kórsetpelerge de tiykarlanǵan.