Сентябрь 2020 10-қисм

Kalit so‘zlar:
mantiiqy fikrlash, mohis usta, pedogogik ta’lim, kasbiy mahorat. 
o‘zbek xalq pedogogikasida topishmoqlar, maqolalar, hadis va rivoyatlar bolalarda zehn va 
idroklilik, kuzatuvchanlik va farosatlilikni o‘stirish va ularni mantiqiy fikrlashga o‘rgatish bilan 
birga, mehnat va mehnat ahlini qadrlashga, kasb-hunarni egallashga qiziqish uyg‘otadi. 
o‘quvchilarning kasblar olamiga olib kirishning har xil yo‘llari orasida texnologiya predmeti 
alohida o‘rin tutadi. Texnologiya darslarida o‘quvchilar bilish faoliyati bilangina emas balki 
yaratuvchilik faoliyati bilan ham shug‘ullanadilar. Xalq hunarmandchiligi kasblarini o‘rgatish 
orqali xalqning milliy ruhini, yashash tarzini an’analarini tiklash va rivojlantirish, milliy 
qadriyatlar, tarixiy yodgorliklar, xalq ustalarining boy me’rosini o‘rgatish va ulardan o‘z amaliy 
faoliyatlarida foydalanish ko‘nikmalarini shakllantirishdan iboratdir.
o‘zbek xalq pedogogikasida mehnat tarbiyasi va kasb-hunar egallash bola komolotining bosh 
omili sifatida talqin qilinadi. Shubhasiz, topishmoqlar bolalarda zehn va idroklilik, kuzatuvchanlik 
va farosatlilikni o‘stirish va ularni mantiqiy fikrlashga o‘rgatish bilan birga, mehnat va mehnat 
ahlini qadrlashga, kasb-hunarni egallashga qiziqish uyg‘otadi. 
masalan: o‘zi jonsiz, ishga polvon (ketmon). Bekorchiga kerak emas, ishlaganga bilinmas 
o‘zi qo‘lsiz – oyoqsiz, qarasangiz ko‘rinmas (vaqt). mehnat qilar tinmayin, charchash nima 
bilmayin, inoq bo‘lib to‘q yashar qishda muhtoj bo‘lmayin (Chumoli)
Bunday mazmundagi topishmoqlar yoshlarni aqlini charxlaydi, dunyo qarashini nshakllanishida 
,mehnat va kasb-hunar egallash hayotiy ehtiyoj ekanligini tushunib yetishlarida katta ahamiyatga 
ega.
qadimgi xalq qo‘shiqlari ham bolalarni mehnatsevarlik ruhida tarbiyalashda ajoyib vosita 
xisoblangan. Fol’klorshunos olim F Johongirov bunday qo‘shiqlarning tarbiyaviy ahamiyatiga 
to‘htalib shunday deydi:”bolalar qishloqda dehqonchilik ,shaharda kosiblik,kulolchilik ,nonvoylik, 
duradgorlik, temirchilik, qisqasi turmushdagi xilma-xil hunarlarning guvohi hunarmandlarning 
dastyori va hamrohi bo‘ladilar”. ular otalari mehnat jarayonida yaratgan mehnat poeziyasining 
ilk tinglovchilari. o‘zbek xalq ijodiyoti boyliklari ichida kattalardan bolalarga meros qoladigan 
qo‘shiqlarning salmoqli turi mehnat qo‘shiqlaridir.
o‘rta osiyo xalqlari xayotida dexqonchilik bilan birga chorvachilik hamda hunarmandchilik 
bilan bog‘liq mehnat qo‘shiqlari xam muhim o‘rin tutadi. o‘zbek xalq hunarmandchilik qo‘shiqlari 
urchuq,charx,o‘rmak,kashta tikish, to‘n tikish,gilam to‘qish ,bo‘z to‘qish kabi mehnat turlariga 
xos bo‘lib.bu qo‘shiqlar asosan ayollar tamonidan yaratilgan.Xalq qo‘shiqlari dastlabki mehnat 
ko‘nikmasidan boshlab yoshlarning mehnatsevarlik va kasb-hunar egallashgacha bo‘lgan hamma 
oliyjanob fazilatlarini qamrab olganligini ko‘ramiz. Shu bilan birga qo‘shiqlarda yoshlarni yaxshi 
odob-axloq qoidalariga odatlantirishda qo‘llaniladigan tarbiya vositalari ichida mehnatsevarlik 
qudrati vosita bo‘lganligi fikrimizning yaqqol dalilidir.
Xalqimiz asrlar davomida yaratgan son-sanoqsiz durdonalar orasida mehnat sevarlik 
va kasb-hunar o‘rganish mavzusiga oid maqollar salmoqli o‘rin tutadi. Bularda xalq turli 
misollar, o‘xshatishlar vositasi bilan yoshlarni mehnatni sevishga chorlaydi. Buning boisi 
shundaki,mehnat inson hayotining ma’naviy boyligi ,moddiy manbai va salomatlik garovidir. 
masalan:”arg‘amchiga qil quvvat” maqolida qiynalib yordamga muhtoj bo‘lib turgan odamga 
ozgina yordamlashib yuborsang xam, unga ancha kuch –quvvat baxsh etgan bo‘lsang,u sening 
shu ozgina yordaming bilan o‘zini anglab olishi mumkum deyiladi.” Baxt tilakda emas 

---

109