|
Сентябрь 2020 10-қисм
Тошкент
ONA TILI O‘QITISH METODIKASINING ILMIY ASOSLARI VA TAMOYILLARI.
Rajabova Shahnoza Shodiboyevna
Navoiy viloyati Nurota tumani
58-umumiy o‘rta ta’lim maktabi
ona tili fani o‘qituvchisi
Telefon raqami: 94 254 89 89
Annotatsiya.
ona tili o‘qitish metodikasi-pedagogik fan, amaliy fan. Chunki u nazariyaga aso-
slanib o‘quvchilarni o‘qitish, tarbiyalash, o‘stirishning amaliy vazifalarini bajaradi. ona tili o‘qit-
ish metodikasining predmeti ta’lim berish sharoitida ona tilini egallash, ya’ni nutqni, o‘qish va
yozishni, fonetika, grammatika kabilarni bilib olish jarayoni hisoblanadi.
Kalit so‘zlar.
fonetika, grammatika, , bilish nazariyasi, umumdidaktik, materiya, nutq, leksik,
grammatik, morfemik, sintaktik.
o‘quvchilarga ona tilini o‘rgatish, ularni tarbiyalash, har tomonlama o‘stirish vazifasidan kelib
chiqib, bilish nazariyasiga asoslanib, barcha yaqin, o‘zaro bog‘liq fanlar tavsiyalariga asoslanib ona
tili o‘qitish metodikasi o‘z tamoyillarini ishlab chiqadi. Bu tamoyillar umumdidaktik tamoyillardan
tashkari tamoyillar bo‘lib, o‘qituvchi bilan o‘quvchi o‘rtasidagi o‘quv mehnatining yo‘nalishlarini
belgilab beradi. ona tili o‘qitish tamoyillari 5 ta: 1. Til materiyasiga, nutq organlarining o‘sishiga,
nutq malakalarining to‘g‘ri rivojlanishiga e’tibor berish tamoyili. nutq til qonuniyatlariga, oz
bo‘lsa-da, e’tibor bermaslik amaliy nutq faoliyatini egallashga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. masalan,
fonetik ko‘nikmalarga etarli e’tibor berilmasa, imloviy savodxonlikka putur etadi. Bu ta’lim
tamoyili tildan olib boriladigan mashg‘ulotlarda eshituv va ko‘ruv ko‘rsatmaliligini ta’minlashni
va nutq organlarini mashqlantirishni (gapirib berish, ifodali o‘qishni, ichida gapirishni) talab etadi.
2. Til ma’nolarini (leksik, grammatik, morfemik, sintaktik ma’nolarini) tushunish principi. So‘zni,
morfemani, so‘z birikmasini, gapni tushunish borliqdagi ma’lum vokea-hodisalar o‘rtasidagi
bog‘lanishni aniqlash demakdir. Til ma’nolarini tushunish tamoyiliga amal qilishning sharti
tilning hamma tomonlarini, tilga oid barcha fanlar (grammatika, leksika, fonetika, orfografiya,
stilistika)ni o‘zaro bog‘langan holda o‘rganish hisoblanadi. masalan, morfologiyani sintaksisga
tayangan holdagina o‘rganish, o‘zlashtirish mumkin. Sintaksisni o‘rganishda esa morfologiyaga
suyaniladi, orfografiya fonetika, grammatika, so‘z yasalishiga suyanadi va hokazo. So‘zni
morfemik tomondan tahlil qilish uning ma’nosini tushunishga yordam beradi. Tilning xamma
tomonlari bir-biri bilan o‘zaro bog‘langan bo‘lib, o‘qitishda buni albatta hisobga olish kerak.
3. Tilga sezgirlikni o‘stirish principi. Til juda murakkab hodisa, uning tuzilishini, sistemasini
fahmlab olmay turib, sal bo‘lsa-da, uning qonuniyatlarini, o‘xshashliklarini o‘zlashtirmay turib
uni yodda saqlab bo‘lmaydi. Bola gaplashish, o‘qish, eshitish bilan til materiallarini yig‘adi, uning
konunlarini o‘zlashtiradi. natijada kishida tilga sezgirlik (til hodisalarini tushunish) xususiyati
shakllanadi; tilni egallash mumkin emas. 4. nutqning ifodaliligiga baho berish tamoyili. Bu
tamoyil til hodisalarini tushunmay turib savodli yozish, nutq madaniyati vositalarining xabar
berish funkciyasini tushunish bilan bir qatorda, uning ifodalilik (uslubga oid) funkciyasini
tushunishni, mazmuninigina emas, balki so‘z va nutq oborotlarining, tilning boshqa badiiy-tasviriy
vositalarining hissiy ottenkalarini ham tushunishni ko‘zda tutadi. Bu tamoyilga amal qilish uchun,
birinchi navbatda, badiiy adabiyotlardan, shuningdek, tilning funkcional-stilistik xususiyatlari
aniq ifodalangan boshqa matnlardan foydalanish talab etiladi. 5. og‘zaki nutqni yozma nutkdan
oldin o‘zgartirish tamoyili. Bu tamoyil ham kishi nutqining rivojlanishiga ta’sir etadi va til
o‘qitish metodikasini tuzishda xizmat kiladi. metodika tamoyillari, didaktika tamoyillari kabi,
o‘qituvchi bilan o‘quvchining maqsadga muvofiq faoliyatini belgilashga, ularning birgalikdagi
ishlarida qulay yo‘nalishini topishga yordam beradi. metodikaning fan sifatida nazariy asoslash
elementlaridan biri bo‘lib xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati.
1. a. g‘ulomov. ona tili o‘qitish prinsiplari va metodlari. - Т.: „o‘qituvchi”, 1992.
2. abdullaeva k. va boshqalar «ona tili», Toshkent. «o‘qituvchi», 1999 yil.
3. www.google.com
121
Do'stlaringiz bilan baham: |
