Seminar mashg‘ulotlar mavzulari

Y-lovchi shеvalarda (Toshkеnt sh.)
B.k. dələ tכּl ъsh
Q.k. dələnъ tכּllъ ъshshъ
J.k. dələgə tכּlgə ъshkə
O‘-p.k. dələdə tכּldə ъshtə
Ch.k. dələdən tכּldən ъshtən


Farg‘ona shеvasida
B.k. shכּtъ chכּy כּsh
Q.k. shכּtъnъ chכּyвъ כּshtъ
J.k. shכּtъgə chכּygə כּshkə
O‘-p.k. shכּtъdə chכּydə כּshtə
Ch.k. shכּtъdən chכּydən כּshtən
Xiva-Urganch shеvasida
B.k. kush gul
Q.k. kushnы gulni
J.k. kusha gulə
O‘-p.k. kushda guldə
Ch.k. kushdan kuldən
Qarshi shеvasida
B.k. bala qalam
Q.k.t.k. balanъ qalamnъ
J.k.o‘-p.k. balaya qalamga
Ch.k. baladan qalamdan
Qorabuloq shеvasida
B.k. ba:la t еpə at
Q.k. ba:lanыng tеpəning atыng
T.k. ba:lanы tеpəgə atqa
J.k. ba:lag‘ a tеpədə atqa
O‘-p.k. ba:lada tеpədə atta
Ch.k. ba:ladыn tеpədin attыn

Xulosa qilib aytganda, kеlishik katеgoriyasi o‘zbek tilining shеvalariaro o‘ziga xos xususiyatlari bilan farqlanib turadi.

Adabiy tildagi oltita kelishik shevalarda bir xilda qo‘llanilmaydi. O‘zbek shevalaridan ba’zi birlarida bitta, yagona kelishik sifatida ishlatiladigan qaratqich-tushum yoki tushum-qaratqich, shuningdek, jo‘nalish-o‘rin-payt yoinki o‘rin-payt- jo‘nalish kelishiklari bor. Bu esa ba’zi ishlardagi ma‘lum otlarni rad etadi1. Qaratqich kelishigi formasiga ega bo‘lgan dialekt – shevalarda kelishiklar oltita; qaratqich kelishigi uchun ham tushum kelishigi formasini qo‘llovchi shevalarda kelishiklar beshta; o‘rin-payt kelishigi o‘rnida jo‘nalish kelishigi formasini ishla-tuvchi shevalarda kelishiklar to‘rtta. Umuman, o‘zbek shevalarida qaratqich kelishigi 20 (yigirma) xil formada, qaratqich-tushum kelishigi 35 (o‘ttiz besh) xil formada, jo‘nalish kelishigi 15 (o‘n besh) xil formada, o‘rin-payt kelishigi 4 (to‘rt) xil formada, chiqish kelishigi 14 (o‘n to‘rt) xil formada ishlatiladi. Shevalarimiz kelishik qo‘shimchalarining xilma-xilligi hamda miqdoriy jihatdan ko‘pligi bilan boshqa turkiy tillar va ularning shevalaridan jiddiy farq qiladi.