|
XIX сулола. Мемфис. Рамзес II. Пер-Рамзес шаҳри. Босқинчилик юришлари. Хеттлар билан уруш. Кадеш. Хетт-Миср сулҳи. М. ав. ХIV аср ўрталарига келиб Мисрда аҳвол оғирлашган. Мамлакатда ҳўжалик ишдан чиққан. Сурия, Фаластин ва Нубия мамлакатлари Мисрга итоат этмай қўйганлар. Ана шундай оғир шароитда номархларнинг зодагон уруғидан бўлган Хоремхеб тўнтариш ясаб Миср тахтига ўтиради. У 19- сулоланинг асосчиси бўлиб, м. ав. 1334 йилда ҳокимият тепасига келгач, Атон эътиқодини бекор қилади, эски Амон эътиқодини тиклаб, унинг руҳонийларига катта имтиёзлар беради. Хоремхеб бир неча маъмурий ислоҳотлар ўтказиб қўшинни қайта тузади, солиқ тизимини тартибга келтиради, ўғирлик, аскарларнинг талончилиги ва амалдорларнинг порахўрлигига қарши чоралар кўради. Оғир жиноятчиларга қарши ўлим жазосини жорий этади. У ташқи сиёсат масаласига катта эътибор билан қарайди. У Сурия, Паластин ва Нубияга бир неча бор ҳарбий юришлар уюштиради. Хоремхеб мамлакат хўжалигини яхшилаш учун чоралар кўради. У М. ав. 1306 йилда вафот этади. Унинг ворислари Рамзес I, Сети I лар даврида Миср ҳам ҳарбий, ҳам иқтисодийжиҳатдан кучайиб юксалади. Сети I даврида Миср қўшинлари Сурия, Фаластин ва Финикия устига бостириб бориб, Тир, Магиддо, Кадеш каби шаҳарларни босиб оладилар. Сети I даврида Фаластиндаги ҳокимлар қўзғолони бостирилади. Ҳарбий юришлар натижасида Мисрнинг Ўртаер денгизи шарқий соҳилидаги мамлакатлар устидан бўлган таъсири кучаяди. Натижада у мамлакатлар билан Мисрнинг алоқаси изга туширилади. Мисрда қишлоқ хўжалиги, ҳунармандчилик, ички ва ташқи савдо ривожланади.
Сети I вафот этганидан сўнг Миср тахтига унинг ўғли Рамзес II (м. ав. 1290-1224) ўтиради. У Миср тарихида Мериамона – “Амоннинг севикли фиръавни” номи билан машҳур бўлган. У мамлакатда 66 йил подшолик қилиб, мамлакат ободончилигига катта эътибор беради. Рамзес II даврида янги ерлар ўзлаштирилади, янги-янги каналлар қазилиб, тўғон ва сув омборлари барпо этилади, суғориш тармоқлари кенгайтирилиб, деҳқончилик ривож топади. Нил дарёси каналларидан сув олиб юқорига чиқариладиган шодуф ва чархпалаклар такомиллаштирилган.
Рамзес II Ўртаер денгизининг шарқий соҳилидаги мамлакатларни босиб олиш учун Кичик Осиёдаги хеттлар билан қаттиқ ва узлуксиз кураш олиб боради. У м. ав. 1286 йилда бўлиб ўтган жангда хеттлардан енгилиб асир тушишига оз қолади. М. ав. 1290-1280 йиллар орасида Миср билан Хетт давлати ўртасида қонли жанглар бўлиб ўтади. Урушда гоҳ Хетт, гоҳ Миср қўшинлари ғолиб чиққанлар. Ниҳоят м. ав. 1270 йилда Рамзес II билан Хетт подшоси Хеттусили III ўртасида тинчлик ва дўстлик битими тузилади. Сулҳга кўра икки мамлакат подшолари бир-бирларига ҳар томонлама ёрдам беришга келишиб олинади. Ана шу битимнинг Миср ва аккад тилларида ёзилган нусхалари бизгача етиб келган. Битимда мингта Хетт ва мингта Миср худолари гаров қилиб қўйилганлиги баён этилган ва қонунлаштирилган.
Битимга мувофиқ Суриянинг шимоли Хетт давлатига, Жанубий Сурия, Фаластин ва Финикия соҳилларининг катта қисми эса Миср тасарруфига ўтган. Рамзес II даврида Миср қўшинлари Нубияга ҳам бир неча бор ҳарбий юришлар уюштирганлар. Миср қўшинлари у ердан жуда кўп бойлик ва ўлжалар билан қайтганлар. Нубиядан Мисрга жуда кўп қуллар олиб келинган.
Рамзес II даврида Мисрда деҳқончилик, ҳунармандчилик, савдо-сотиқ юксалган. Миср ҳарбий жиҳатдан шарқнинг энг қудратли давлатига айланган. Рамзес II м. ав. 1224 йилда вафот этади. Тахтга унинг ўғли Мернептах ўтиради. Мернептах даврида (м. ав. 1224-1214) Мисрнинг куч-қудрати сусаяди.
Бундан фойдаланган ғарбий чўл қабилалари Мисрга бостириб кириб, Мемфес шаҳрини қамал қиладилар. Шимолдан “денгиз халқлари” Мисрга бостириб кирадилар. Миср қўшинлари қўшни қабила ва халқлар ҳужумини қайтаради. Шу даврда Сурияда Мисрга қарши қўзғолон кўтарилади. Миср қўшинлари Сурия шаҳарларидаги қўзғолонларни қийинчилик билан бостирадилар. Мисрнинг ўзида суриялик Ироу деган киши қуллар ва осиёлик ёлланган жангчиларга таяниб қўзғолон кўтаради. Қўзғолончилар бойлар ва ибодатхоналарнинг мулкларини талайдилар. Миср қўшинлари қўзғолонни шафқатсизлик билан бостирадилар. Қўзғолончилар қаттиқ жазоланадилар.
Do'stlaringiz bilan baham: |
