Selluloza ishlab chiqarish texnologiyasi

I bob.
 SELLULOZA ISHLAB CHIQARISH
1.1. Selluloza turlari
Tabiiy polimer vakili selluloza o‘simlik, hayvon va ba’zi 
bakteriyalarda mavjud. Bularning ichida keng tarqalgani o‘simliklar 
tarkibidagisidir.
Selluloza barcha o‘simlik dunyosining qurilish materiali hi-
sob lanadi. Selluloza daraxt va boshqa o‘simliklarda katakli de vor 
hosil qiladi. Eng sof tabiiy selluloza shakli – chigit tuklari hisobla-
nadi. Selluloza
 
yog‘och tarkibida 32 dan 56 % gacha mav jud. 
Ignabargli daraxt tarkibida – 46–54 %, barglilida – 41–45 %. Eng 
ko‘p miqdori paxta tarkibida – 97–99 % selluloza mavjud.
Sellulozani empirik formulasi: (C
6
H
10
O
5
)n. Zanjirdagi ele-
mentar halqalar soni (
n
) o‘simlik materialiga qarab har xil (2000 
dan 10 000 gacha) bo‘lishi mumkin. Uning makromolekulasi 
β-D
– 
glukopiranozalarning elementar zvenosidan tashkil topgan bo‘lib, 
1–4 glukozid bog‘lari bilan bog‘langan:
Sellulozani elementar zvenosi egar ko‘rinishida ham adabiyotlar-
da uchraydi.
Selluloza D – glukozagacha gidrolizlanadi. (C
6
H
10
O
5
)n + Н
2
O →
→ nC
6
H
12
O
6
.
Selluloza oq ko‘rinishdagi tolali material bo‘lib, tolasining uzun ligi 
1–50 mm ni tashkil etadi. Zichligi 1,52–1,54 g/sm
3
. Suv va organik 
erituvchilarda erimaydi. U bir xil polivalentli metallarning (masalan, 
Cu (II), Cd (II), NH
3
yoki aminlar bilan hosil qilgan kompleks 
tuzlarning suvli eritmalarida eriydi.
Selluloza molekular massasi bo‘yicha polidispers hisob lanadi. 
Molekular massasi juda katta bo‘lganligi sababli, molekular 

---

8
massasi o‘rniga adabiyotlarda polimerlanish darajasi (PD) ko‘p 
qo‘llaniladi.
1.1-jadvalda ba’zi tur sellulozalarning polimerlanish darajasi 
(glukozid qoldiqlari) keltirilgan.
1.1-jadval