See discussions, stats, and author profiles for this publication at

-«Гўзал географик ва табиий шароитлар Ўзбекистон Республикаси ҳудудида экологик 
туризмни ривожлантириш учун ғоят қулайдир. Бу борада мамлакатнинг тоғли 
ҳудудларида жойлашган, замонавий жиҳозланган сайёҳлик мажмуаларида қишки ва ноёб 
сайёҳлик дастурлари ташкил этилган. Сайёҳликнинг янги йўналиши - йирик 
қўриқхоналар ва боғлар ҳудудида ташкил этилган табиатшунослик туризми 
ривожланмоқда».
Сармишсой дарёси Нурота тоғ тизмаси худудида, Буюк ипак йўлида жойлашганлиги билан 
диққатга сазовордир. Сойлик асосан бир неча бўлоқларнинг сув йиғилишидан ҳосил бўлади. 
Сармишсойнинг узунлиги 25-30 км атрофида бўлиб, унинг суви Қалқонота қишлоғигача етиб 
келади. Сойнинг сув оқими асосан қишда ва эрта баҳорда қорлариннг эришидан ҳосил бўлади 
ва жуда ўзгарувчандир. Бунинг асосий сабаби Нурота тизмасининг нисбатан пастлиги, кенглик 
бўйлаб жойлашаганлиги ва Қизилқум чўлига кириб борганлиги оқибатида қуруқ ва 
континентал иқлим шаклланганлигидадир. Ана шундай иқлим шароитида барча турдаги дам 
олиш, рекреация, саёҳат туристик спорт ўйинларини ташкил этишга имконият мавжудлиги 
билан характерланади. Бундан ташқари Сармишсой дарёси тоғли худудлар таркибига ҳамда 
ЮНЕСКОнинг жаҳон мероси дурдоналари рўйхатига киритилган бўлиб, республикамиздаги 
дам олиш, саёҳат, рекреация ва туристик масканларидан хисобланади. Шунинг учун ҳам бу 
худуд географик ўрни жихатдан турли фаол дам олиш, саёҳат, рекреация, туристик ҳамда 
турли спорт ўйинларини ва машғулотларини ташкил этишда мухим ахамият касб этади. 
Сабаби тоғли худудларнинг иқлим шароити текисликга нисбатан қараганда бироз 
салқин(денгиз сатхидан баландлигига қараб) ва юмшоқ бўлади. Айниқса, кишиларнинг, 
ўқувчи ва талабаларнинг мавсумий дам олиш, саёҳат, рекреация ва туристик пайтларида спорт 
машғулотларини биргаликда ташкил қилиш катта ахамиятга эга. Ҳақиқатдан ҳам шундайлиги 
тўғрисидаги фикрларни етакчи олимларимиз томонидан илмий-назарий жиҳатдан пухта 
ўрганилиб, амалда исботлаб берилган. Айниқса, бу борада буюк қомусий олим Абу Али Ибн 
Сино асарларида кенг ёритилган. 
Шарқ табобатининг йирик қомусий олими Абу Али Ибн Сино жаҳон фани тараққиётига 
улкан ҳисса қўшаган буюк сиймолардан биридир. Унинг ишлари хоразмлик буюк қомусий 
инсон Абу Райҳон Беруний (973-1048) асрлари биргаликда ўша давр фани тараққиётининг энг 
юқори чўққисини ташкил этади. Унинг тўла исми Абу ал-Хусайн ибн Абдуллоҳ ал-Хасан ибн 
Сино бўлиб, кўпинча қисқариб Абу Али Ибн Сино ёки Ибн Сино деб юритилади. Бу исм 
қадимги яхудий тилида Авен Сино деб ёзилган ва олимнинг Европада кенг тарқалган Авиценна 
шаклидаги номи шу сўзни бироз бузиб талаффуз этишдан келиб чиққан. Абу Али Ибн Сино 17 
ёшидаёқ Бухоро халқи орасида моҳир табиб сифатида донг чиқарган. 1002 йил Абу Али Ибн 
Синонинг отаси вафот этгандан сўнг, ўз юрти Бухорони тарк этиб Хоразм (Урганч)га кетади. 
1023 йил Исфахонага кўчади ва у ерда «Китоб ашшифо» асарини ёзиб тугатади. Унинг 
асарларидан «Китоб ан-нажот» «Ал-ишорат ва танбихот», «Донишнома» кабилар турли 
соҳаларни акс эттирувчи қомусий асарлардир. Айниқса унинг «Тиб қонунлари» номли асари 
машхур бўлиб, бунга жуда кўп олимлар шарх берганлар, Фахриддин Розий (ХII аср), 
Мухаммад Навчивий, Ибн ан-Нафис (ХIII аср), Қутбиддин Шерозий (ХV аср), Абдулло 
Аксароий (ХIV аср), Садидидин Козаруний (ХIV аср), Абдурахмон Мисрий (ХIV аср), Хаким 
Али Жилоний (ХIV аср), Исхокжи ибн Исмоилжон (ХVIII аср), Хаким Шифоийхон ибн Абдул-
Шофиьхон (ХIХ аср). Барча асарларида ўша вақтдан инсон саломалигига атроф-муҳитнинг 
таьсири, биотик ва абиотик омиллар хақида маьлумот берган. Тупроқ, сув кимёвий моддалар, 

---

189 
ҳаво ҳарорати каби омиллар доимо ўзаро таьсирда бўлиши ҳақида гапирган. Касаллик, унинг 
сабаблари, аломатлари устида тўхталиб ўтиб, унинг даврлари атроф-муҳитни ўраб олган 
ҳавонинг организмга таьсир, турар жойларга боғлиқ организмнинг ҳолатлар ҳақида бебахо 
фикрларини ёздириб қолдирган. Абу Али Ибн Сино бундан 1000 йил муқаддам йил фаслларида 
ҳавонинг ўзгариши, масалан, куннинг исиб туриб бирданига совиб кетиши албатта одамнинг 
аҳволини ўзгартиради деган фикирни айтган.