Scientific progress volume ǀ issue ǀ

 
 
Кириш.
 
Қишлоқ
хўжалиги ишлаб чиқариш ўзгарувчан табий ва экологик 
шароитларга қаттиқ боғланганлиги учун ҳар
йили етиштириладиган махсулот 
ҳажми ўзгариб туради
[1]
. Ушбу ўзгаришларнинг назоратини ташкил этиш 
бизнинг республикамизда тўла йўлга қўйилмаган. Сабаби, бу назоратни доимий 
дала шароитида амалга ошириш катта харажатларни ва мутахасисларни талаб 
қилади, бу эса олинган маълумотларнинг тезкорлигини таъминлай олмайди
[2-4].
Тадқиқот услублари
. 
Рақамли ахборот технологиялари пайдо бўлиши 
қишлоқ хўжалиги экинлари мониторингини масофадан зондлаш ёрдамида ташкил 
этиш имконини яратди
[5-7]. 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 3 
ǀ
ISSUE 2 
ǀ
2022 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 718
Масалан
, 
Хитой 1998й ҳосилни глобал мониторинг қилиш
тизимини 
(
Сrop 
Watсh) ишлаб чиқди
[8]
. Ушбу тизим қишлоқ
хўжалик
маҳсулотларини 
етиштириш ва улар
билан боғлиқ кўрсаткичларни баҳолашда, ерни масофадан 
зондлаш маълумотларини қўллаш учун махсус ишлаб чиқилган
[9]
. Бу тизим ерни 
масофадан зондлаш маълумотларини
, 
хар
-
бир экин даласи
маълумотлари билан 
биргаликда
,
қишлоқ хўжалик экинларинингқуйидаги
асосий кўрсаткичларини 
аниқлаш учун қўлланилади: экин майдони, ҳосилдорлик, ҳосилнинг ҳолати, 
экинлар зичлиги, ҳосил улуши, экиннинг аҳамияти ва оммавийлиги
, 
қурғоқчиликнинг таъсири
[10]. 
Олинган натижалар турли қишлоқ хўжалик 
маҳсулотлари учун бўлган талаб ва таклифлар мутаносиблигини тахлил қилиш
учун ишлатилади ва зарур бўлганда маҳсулотлар етишмовчилиги тўғрисида 
олдиндан огоҳ бўлишни таъминлайди 
[11-13]. 
Европа иттифоқи қишлоқ хўжалиги экинлари мониторингини 1998й ташкил 
этилган қўшма илмий
-
тадқиқот маркази (JRC) ёрдамида амалга оширади 
[(https//ec.europa.eu/jre/en/research 
–
topic/ agricultural 
–
monitoring)]
. Марказ ўз иш 
фаолиятини ерни масофадан зондлаш
маълумотларини
мониторинг учун қўллаш
, 
янги космик технологиялар ёрдамида
экин майдонлари ва ҳосилдорлик бўйича 
тезкор ва мустақил маълумотларни тақдим этиш мақсадида бошлади
[14-16]. 
Европа ҳайъати сунъий йўлдошлардан олинган маълумотларни, мониторинг 
учун керакли маълумотларни олишнинг энг
тежамкор тури деб ҳисоблайди ва 
Европадаги қишлоқ хўжалик экинларини етиштирувчи асосий экин майдонларини 
аниқлаш ва ўлчаш йил бошида ишлаб чиқаришни баҳолаш ва фермерларнинг
ЕИ 
томонидан молиялаштириш учун берилган мурожатларининг ҳаққонийлигини
аниқлаш учун фойдаланади
[17-19].
Бир гуруҳ тадқиқотчилар
ўз тадқиқотларида АҚШнинг Айова ва Иллинойс 
штатларида маккажўхори ва соя дуккакли ўсимликлари учун (2003
-
2015й) катта 
масштабдаги ҳосилни масофадан мониторинг қилишда
интегратив ёндашувни 
ишлаб чиқишди
[20-22]
. Ушбу ёндашув асосида улар қишлоқ хўжалик экинлари 
ўсишини ва уларнинг фенологиясини масофадан зондлаш маьлумотлари асосида 
мониторинг қилишган ва уларни АҚШ қишлоқ хўжалик вазирлиги (NASS)даги 
АҚШ миллий қишлоқ хўжалик статистика хизмати (НАСА)нинг ҳосил бўйича 
маьлумотлари билан таққослашган. Қишлоқ хўжалиги фенологияси учун улар 3 
фенологик кўрсаткични (мавсум боши, мавсум охири ва мавсум чўққиси) 16 
кунлик ўсимлик фарқланишини пикселлар даражасида ҳисоблаб чиқишган
[23]. 
Ўсиш шароитини икки хил ёндашув (усул) ёрдамида аниқлашган: жараёнлар 
асосида тузилган экинларнинг ўсиш модели ва сунъий йўлдошлардан олинган 
NDVI услуби
[24-26]. 
Ҳозирги
даврда