Scientific progress volume ǀ issue ǀ

ǀ
ISSUE 2 
ǀ
2022 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 301
Navoiy bobomiz yashab ijod qilgan turkiy til va hozirgi kunda ishlatadigan tilimiz 
oʻrtasida ancha farq borligi 
hammamizga ma
’lum. Masalan oʻsha davrdagi gʻazallarni 
oʻqisak bir oʻqishda tushunib olish anchagina qiyinchiliklar tugʻdiradi
[3].
Keyin yordamchi izoh
li lugʻatlarga e
htiyoj sezamiz. Aslida ham Alisher Navoiyni 
ona tillimizni tarixiga aloqadorligi borasida ulugʻlash
imiz qay darajada?
Muhokama 
Biz maktab davrlarimizdan beri til masalasida Alisher Navoiy bobomizni birinchi 
o
‘
rin
da eslab oʻtishimiz odatiy 
h
ol boʻlib qolgan. Tarixga yuzlanadigan boʻlsak arab tili 
Navoiy davrida davlatning rasmiy tili hisoblangan. Fors tili esa badiiy adabiyot 
sohasida rasmiy til hisoblangan. Turkiy til esa norasmiy til hisoblanib, ziyoli qatlam 
undan deyarli keng foydalanmagan. Hattoki, ba
’
zi tarixiy manbalarda kelishicha: 
“Arab 
tili asal til. Fors tili shakar til, Turk tili hunar 
til” deyilgan maqollar 
ham yetib kelgan.
Navoiy bobomiz turk tilining h
am oʻziga xos xususiyati borligini, ya’
ni xalq 
ishlatayotgan til oʻz
xususiyatlariga ega ekanligini, turk tili ham badiiy adabiyotga yaray 
oladigan til ekanligini isbotlagan. Navoiyning koʻp madrasalarda oʻqib ta
hsil 
olganligidan kelib chiqib fikr qiladigan boʻlsak, 
hadis, tavsir, fikhga oid ma
’
lumotlar 
turkey talqini aynan alloma yashagan vaqtdan boshlangan. Navoiy bobomizning 
“
Xamsa
”
ni yozishga 5 marotaba urinishi, turkiy tilda buyuk asarlarni yozish 
mumkinligiga asosiy e
’
tibor qaratilganligi guvoh
i boʻlamiz
[4]. Ya
’
ni asosiy vaqt va 
kuch shunga sarflangan. Tilni oʻzlashtirishlik va tilni 
hamma ishlatadigan darajaga olib 
borishlik 
katta mehnat va e’tiborni talab qiladi
. Shuning uchun ham bobomizning til 
muh
ofazasiga boʻlgan 
h
arakatlari birinchi planda koʻzga tashlanadi. Navoiyning tilga 
boʻlgan soʻz boyligi ancha koʻpligini quyidagi satrlar orqali misol 
keltirishimiz 
mumkin. Ya
’ni sof turk tilning xususiyatlari boʻyicha.....