Science and education scientific journal

Abstract: The article focuses on pedagogical education and legal education in civil society today. It highlights the role and importance of language in civic education.


Keywords: citizenship, civil society, language, social, legal education of language.
Fuqaro - fuqaroligi huquqiy jihatdan e’tirof etilgan hamda muayyan jamiyat (davlat) a’zosi bo‘lgan shaxs. Fuqarolik -insonning Vatan, xalq oldidagi huquq va vazifalari, ijtimoiy va axloq me’yorlariga bo‘ysunishi, ijtimoiy faolligi hamda ma’naviy yetukligidir. Fuqarolik deganda, insonni huquqiy yoki siyosiyhuquqiy tomondan himoyalanishi va qonuniy manfaatlarining ushbu davlat ichida va uning tashqarisida himoyalanishi tushuniladi.¹ Shunday ekan, kelajagi buyuk bo‘lgan mustaqil, demokratik, huquqiy davlatni barpo etish ma’naviy jihatdan yetuk, axloqan pok qilib tarbiyalangan yoshlar qo‘lida bo‘ladi. Yoshlar tarbiyasiga e’tiborni kuchaytirish, ayniqsa, huquqiy, ijtimoiy va ma’naviy sohalarda o‘z aksini topadi. Yosh avlodga yagona pedagogik jarayonda axloqiy tarbiya malakasini singdirishda avvalo fuqaroviylik yo‘nalishini berish muhim masala sifatida qaralmog‘i lozim. Zero ta’lim tizimida yoshlar ongida fuqaroviylik tushunchasini hosil qilish vatanparvarlik g‘oyalari asosida shakllanadi. Shuning uchun ham fuqaroviylik tarbiyasi vatanparvarlik tarbiyasi bilan uzviy bog‘liq holda amalga oshiriladi. Barcha fuqarolarning qonun oldidagi huquqiy tengligi va qonun ustuvorligini, jamiyat munfaatlari va aholi xavfsizligining muhofazasini kafolatlovchi huquqiy davlatni barpo etish yo‘lidan borayotgan ekanmiz, biz barpo etayotgan yangi jamiyat yuksak ma’naviy va axloqiy qadriyatlarga tayanadi va ularni rivojlantirishga katta e’tibor qaratadi. Bu jarayon milliy istiqlol g‘oyasi va mafkurasiga, o‘sib kelayotgan yosh avlodni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashga asoslanadi.

Fuqarolik tarbiyasi fuqarolik tushunchasming mohiyatini anglatish orqali o‘quvchilarda yuksak darajadagi fuqarolik madaniyatini shakllantirish, ularni xalq,

1. 
   B.X.Xodjayev. Umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti.T.2017.149b
   

56

"PROSPECTS OF DEVELOPMENT OF SCIENCE AND EDUCATION" CONFERENCE PROCEEDINGS 24 MAY 2022

Vatan, jamiyat manfaatlari yo‘lida kurashuvchi fuqarolar etib tarbiyalashga yo‘naltirilgan pedagogik jarayon.²

Xalqni buyuk kelajak va ulug‘vor maqsadlar sari birlashtirish, mamlakatimizda yashaydigan millati, tili va dinidan qat’i nazar har bir fuqaroning yagona Vatan baxt - saodati uchun doimo mas’uliyat sezib yashashga chorlash, ajdodlarimizga munosib bo‘lishga erishish, yuksak fazilatli va komil insonlarni tarbiyalash, ularni yaratuvchanlik ishlariga da’vat qilish, shu muqaddas zamin uchun fidoyilikni hayot mezoniga aylantirish milliy istiqlol mafkurasining bosh maqsadidir.

Insonning haq - huquqlari va erkinliklari, jumladan, vijdon erkinligi ham qonun yo‘li bilan kafolatlanadi. “Jamiyat hayotining burcha sohalarida qonunning ustuvorligi, demokratik yo‘l bilan qabul qilingan Konstitutsiya va qonunlarni hech istisnosiz hamma hurmat qilishi va ularga og‘ishmay rioya etishi lozim”

Har bir pedagog ta’lim bilan tarbiya berishga jiddiy e’tibor berishi lozim. O‘quvchi yoshlarga tarbiya berishda ularga yuksak fuqarolik his - tuyg‘ularni sifat va xislatini tarkib toptirishda ta’lim va tarbiya birligi muhim ahamiyat kasb etgan. Maktabda o‘qitiladigan har bir fanning o‘ziga xos tarbiyaviy ahamiyati va imkoniyatlari bor. Ana shu imkoniyatlardan o‘z o‘rnida to‘g‘ri foydalanish o‘qituvchining bilim, tajriba va mahoratiga, izlanishiga bog‘liq. Ta’limiy-tarbiyaviy omil va vositalar ko‘p. Shulardan biri davlat ramzlaridan darslarda va sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda o‘rinli foydalanishdir. Davlat ramzlaridan pedagogik maqsadlarda foydalanish, ta’lim va tarbiya jarayonida ularning ahamiyatini o‘quvchilarga tushuntirish, ularning xulq atvoriga chuqur ta’sir etadi.

Til taraqqiyoti jamiyat taraqqiyoti bilan uzviy bog‘liqdir. Til - jamiyat hayotidagi tarixiy, siyosiy va ijtimoiy o‘zgarishlar ta’sirida bo‘lgan tirik organizmdir. Zamon ta’sirida ba’zi so‘zlar o‘lib, bir umrdan chiqib ketadi, ularning o‘rniga zamon talablariga to‘g‘ri keladigan yangi so‘zlar tilga kirib keladi. Til, albatta, insoniyat uchun ulkan ne’matdir. Shunday ekan, biz buni qadrlashimiz, beadab so‘zlar, boshqa tillardan tog‘ridan-to‘g‘ri kirib kelayotgan so‘zlar bilan ifloslantirmaslikka harakat qilishimiz kerak, chunki bu bilan biz, eng avvalo, xalqimizning ko‘p asrlik madaniyatiga, shaxsiyatimizga katta zarar yetkazamiz. Til ajralmas qismdir insoniyat jamiyati umuman olganda va har bir kishi alohida. Ma’lumki, odam va hayvon o‘rtasidagi asosiy farq og‘zaki tilning mavjudligidir.

Demak, til muloqot vositasidir. Ma'lumki, til odamlar bir-biri bilan muloqot qilish zarurati tug‘ilganda paydo bo‘lgan. Avvaliga bular alohida bo‘laklar, keyin esa ma’lum so‘zlar to‘plami edi. Insoniyat taraqqiyoti taraqqiy etgan sari til ham murakkablashib, rivojlanib, takomillashib bordi. Tilning har tomonlama rivojlanishi uchun zarurligi isbotlangan insoniy fikrlash. Qanday yaxshiroq odam ona nutqiga ega, tafakkuri qanchalik chuqur, boy va serqirra bo‘lsa. Til tasodifiy harflar va

2. 
   B.X.Xodjayev. Umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti.T.2017.149b
   

57

"PROSPECTS OF DEVELOPMENT OF SCIENCE AND EDUCATION" CONFERENCE PROCEEDINGS

24 MAY 2022

so‘zlarning yig‘indisi emas. U tizimdir. Til shu qadar rivojlanganki, unda juda ko‘p novdalar mavjud. Bular professional, yoshlar jargonlari, har xil maxfiy tillar (masalan, yer osti dunyosining tili) va boshqalar.

Har bir yangi avlod, ma’lum bir etnik guruh va har bir vakili tilni o‘zlashtirib, u orqali jamoaviy tajribaga, atrofdagi voqelik haqidagi jamoaviy bilimlarga, umumiy qabul qilingan xatti-harakatlar normalariga, odamlar tomonidan rad etilgan yoki qabul qilingan baholarga, ijtimoiy qadriyatlarga qo‘shiladi. Bundan kelib chiqadiki, til ma’lum bir shaxsning tajribasiga, uning xulq-atvoriga, madaniyatiga ta'sir qilmaydi. Adabiy tilning ochiq yoki yashirin ta'siri ostida uning institutlari, an'analari inson hayotining barcha sohalari bo‘lib, uning muvaffaqiyati ko‘p jihatdan inson yashayotgan til muhitiga, ona tilini qanday o‘zlashtirganiga bog‘liq bo‘ladi.

Huquqiy ta’lim-tarbiya uzluksiz jarayon bo‘lib, yoshlikdan boshlab berib borilishi lozim. Bolalar oilada, maktabgacha ta’lim muassasalaridayoq xulq-atvor qoidalaridan xabardor bo‘lishi, ma’naviy va ba’zi huquqiy normalar to‘g‘risida boshlangich tushunchalar olishi, kelgusida bu bilimlar kengaytirilishi va chuqurlashtirilishi aniq ifodalangan huquqiy xususiyat kasb etishi zarur. Shuning uchun 2000-yildan boshlab O‘zbekiston Respublikasida maktabgacha ta’lim muassasalari va umumiy o‘rta ta’lim maktablaridan boshlab, barcha ta’lim turlarida bosqichmabosqich huquq saboqlari, huquqiy bilim va tarbiya berib borilishi yo‘lga qo‘yildi. Huquqiy tarbiya shaxs tomonidan o‘zlashtirilgan nazariy-huquqiy bilimlar negizida huquqiy faoliyatni tashkil etish borasidagi ko‘nikma va malakalami hosil qilish, unda ijobiy mazmundagi huquqiy sifatlami qaror toptirish va huquqiy madaniyatni shakllantirishga yo‘naltirilgan pedagogik jarayon hisoblanadi. Shaxs huquqiy madaniyatini shakllantirish huquqiy ta’lim va tarbiya jarayoning muhim bosqichidir.