Science and education scientific journal

Foydalanilgan adbiyotlar

1. 
   Heller, K.A., Perleth, Ch. & Lim, T.K. (2005). The Munich Model of Giftedness Designedto Identify and Promote Gifted Students. In R.J. Sternberg & J.E. Davidson (Eds.), Conceptions of Giftedness (2nd ed., pp. 172-197). New York: Cambridge University Press. McCoach, D.
   

2. 
   B., Kehle, T. J., Bray, M. A., & Siegle, D. (2001). Best practices in the identification of gifted students with learning disabilities. Psychology in the Schools, 38(5), 403-411.
   

3. 
   Coleman, M. R., & Gallagher, J. J. (1995). State identification policies: Gifted students from special populations. Roeper Review, 17(4), 268-275.
   

51

"PROSPECTS OF DEVELOPMENT OF SCIENCE AND EDUCATION" CONFERENCE PROCEEDINGS

24 MAY 2022

AQLIY HUJUM PEDAGOGIK TEXNOLOGIYASI ORQALI OQUVCHILARNI CHIZMACHILIK DARSLARIGA QIZIQTIRISH

Bo‘riboyeva Dilraboxon Norboy qizi

Guliston davlat universiteti

Annotatsiya: O‘qituvchi o‘quv yili boshida qaysi mavzularda aqliy hujum metodidan foydalanish mumkinligini o‘zining ishchi rejasiga belgilab qo‘yishi lozim. Aqliy hujum metodi o‘quvchilarning fazoviy tasavvur qilish, mustaqil fikrlash kabi fazilatlarni rivojlantirishga yordam beradi. Shu boisdan qisqa muddatli didaktik mashq texnologiyalaridan, testlardan foydalanish tavsiya etiladi.


Kalit so’zlar: Chizma, qobiliyat, tasavvur qilish, fazoviy tasavvurlarini shakillantrish, idrok, modellashtrish, faoliyat.

Umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida chizmachilik darslarida yoshlarga zamonaviy bilim berish va ularda amaliy ko‘nikmani rivojlantirishda innovatsion texnologiyalarning o‘rni beqiyosdir. Bu metodda o‘rtaga tashlanadigan savol to‘satdan beriladi. O‘quvchilarning savolga berilgan har qanday javobi qabul qilinadi va muhokamadan keyin javobi topiladi. Noto‘g‘ri javob bergan o‘quvchi tanqid qilinmaydi. Barcha javoblarning berilgan savolga nisbatan ijobiy tomonlari muhokama qilib ko‘riladi. Ma’lum miqdorda javobning savolga qiyosiyligi hisobga olinadi. Bunday yondashish savolga nisbatan ijodiy fikrlash qobiliyatini o‘stiradi. O‘quvchilarni har qanday savolga javob izlashga undaydi va ularni befarq qoldirmaydi.

Ijodiy fikrlashning usuli aqliy hujumning asosiy maqsadi va uni o‘qitishning faol didaktik yo‘llari mavjud:

• 
  o‘qishning faol shakli;
  

• 
  o‘quvchilar o‘zlarining qisqa va lo‘nda fikrlash qobiliyatini o‘stiradi;
  

• 
  o‘qituvchi o‘quvchilarning bir-birini tinglashi rag‘batlantiradi va kimda-kim o‘rtoqlarining fikrlarini rivojlanishiga intilsa, ularga yordam beradi;
  

• 
  qiyin o‘zlashtiruvchi o‘quvchilarning fikrini qo‘llash orqali uni bahsga faol ishtirokini ta’minlaydi;
  

• 
  o‘rganilayotgan mavzuni o‘zlashtirishda yangi usullar yetilishi mumkin;
  

• 
  o‘rganilayotgan aqliy hujum o‘quvchilarda katta qiziqish uyg‘otadi va ularni chizmachilikdan turli innovatsion pedagogik texnologiyalardan tuzilgan qisqa muddatli evristikali, intuitivli, vaziyatli, hamkorlikdagi mashqlarni o‘tkazishga imkon yaratadi.
  

Bu yerda, berilgan savolga olingan javoblar oldin sinf doskasiga yoki qog‘ozga yozib boriladi. Keyin har bir javob o‘zaro solishtiriladi va javob tanlab olinadi. Lekin noto‘g‘ri yoki kulgili javoblar bo‘yicha hech qanday tanqid qilinmasligi lozim. To‘g‘ri

52

"PROSPECTS OF DEVELOPMENT OF SCIENCE AND EDUCATION" CONFERENCE PROCEEDINGS

24 MAY 2022

javob aniqlangandan so‘ng, har bir o‘quvchi o‘zining javobidan qoniqa olmaganligini tushunib yetadi. Bu metoddan o‘rganilayotgan mavzuning tushunishi qiyin bo‘lgan lahzadan foydalanib, o‘quvchilarda ushbu qismdan xabardorligi yoki munosabatni aniqlashda qo‘llaniladi, uni quyidagi tartibda o‘tkazish tavsiya etiladi:

1. 
   Mavzu bo‘yicha o‘quvchilarga muhokama qilish uchun savol beriladi.
   

2. 
   Ushbu savolga har bir o‘quvchi o‘zining munosabatini javob orqali ifoda qilishga intiladi.
   

3. 
   O‘quvchilar qanday fikr bildirishgan bo‘lsa xuddi shunday yozib boriladi. Ba’zi hollarda aniqlashtirish maqsadida o‘sha o‘quvchiga aniqlantiruvchi savol berilishi mumkin.
   

4. 
   Barcha fikr va mulohazalar aytib bo‘lingandan so‘ng, savol vazifani qaytarish va o‘quvchilardan olingan javoblarni takrorlab chiqiladi.
   

5. 
   O‘quvchilardan qaysi javob haqiqatga yaqin, to‘g‘ri va aniq berilganligini muhokama qilish topshiriladi.
   

6. 
   O‘qituvchi yakun yasaydi va mohiyat nimada ekanligiga ahamiyat beradi hamda natijani e’lon qiladi.
   

7. 
   Aqliy hujum ko‘p vaqtni olmasligi muhim hisoblanadi. Uni 4-5 daqiqadan oshmaslik, barcha javoblardan asosiy va ikkinchi darajaliligi aniqlanishi lozim.
   

8. 
   Aqliy hujum kerakli paytda ta’sir etuvchi metod hisoblanadi. Aqliy hujum uyushtirish texnologiyasi 7-8 o‘quvchidan tuzilgan guruhlarda o‘tkazish yaxshi natija beradi.
   

1. 
   Hujum uyushtirishdan oldin ko‘rsatma beriladi, bu yerda asosiy qoida - har qanday javobga tanqidiy fikr bildirilmaydi, hatto to‘g‘ri javobga ham, mantiqsiz javobga ham. Har bir guruhda o‘qituvchi tomonidan lider (peshvo) tayinlanadi yoki saylanadi. Lider aqliy hujumning qoidasini buzilmasligini kuzatib boradi, g‘oya (fikr)ni izlash yo‘lini kuzatadi, u yoki bu qiziqarli (to‘g‘ri) g‘oyaga urg‘u berib, uni rivojlantirishga intilishni diqqat bilan kuzatib turiladi. Guruhdagi bittasi barcha fikr va go‘yalarni kim tomonidan aytilganligini yozib boradi.
   

2. 
   Mavzu bo‘yicha masala sharti aniqlanadi va birinchi muhokama o‘tkaziladi.
   

3. 
   O‘qituvchi birinchi bosqich uchun vaqt (muhlat) belgilaydi va uni sinf doskasiga yozib qo‘yadi.
   

1. 
   - bosqich. Fikr (g‘oya) bankini tashkil qilish. Bu yerda asosiy maqsad imkon bo‘lgan barcha yechimlarni ishlab chiqish, so‘ngra refleksivtik nuqtai nazardan qanday xatolar qoida buzilishlar aniqlanadi.
   

2. 
   - bosqich. G‘oya (fikr) lar tahlili. Guruhda aytilgan barcha fikrlar tanqidiy nuqtai nazardan muhokama qilinmaydi. Bu yerda har bir g‘oyada foydali tomonlarini aniqlashga urinib ko‘riladi. Balki unday g‘oyadan qanday foydalanish mumkinligi inobatga olinishi izlab ko‘riladi. Yoki boshqa mavzuda, sharoitda qo‘llash maqsadga muvofiq bo‘lishi hisobga olinishi mumkinligi o‘ylab ko‘riladi.
   

53

"PROSPECTS OF DEVELOPMENT OF SCIENCE AND EDUCATION" CONFERENCE PROCEEDINGS

24 MAY 2022

3 - bosqich. Natijalarni ishlab chiqish. Har bir guruh ikkitadan beshtagacha qiziqarli yechimlarni tanlab olishadi va ularni lider yoki boshqa tayinlangan ishtirokchi sinfga hamda o‘qituvchiga gapirib beradi. Tanlangan yechimlar ichida eng yaxshi qiziqarli, to‘g‘rilari qatori judayam “g‘alati” javoblar ham muhokamaga qo‘yiladi. Muhokama davrida barcha javoblar hech ham tanqid qilinmasligi lozim. Aks holda o‘quvchilarning izlanish jarayoniga putr yetkazish mumkin. Ulardan faqat foydalanish, tomonlarini qidirish orqali o‘quvchilarda fikrlash qobiliyatini o‘stirishga qaratilishi lozim.

Ba’zi hollarda teskari aqliy hujum uyushtirish orqali sinf yechimi topilgan g‘oyalarni tanqid qilishi mumkin. Bunda har bir aniqlangan kamchilik yangi g‘oya deb qabul qilinadi va ularning yechimini izlashga to‘g‘ri keladi.

Aqliy hujum metodidan ba’zi mavzularni o‘tayotganda foydalanish tavsiya etiladi. Masalan, detalga o‘lcham qo‘yish mavzusida - nima sababdan baza tanlanadi? Yoki tutashmalar mavzusida nima uchun tashqi tutashma deyiladi? Yoki kesim mavzusida qanday shartliklar mavjud? kabi savollar to‘satdan berilishi lozim. Shunda aqliy hujum uyushtirilgan bo‘ladi.

O‘qituvchi o‘quv yili boshida qaysi mavzularda aqliy hujum metodidan foydalanish mumkinligini o‘zining ishchi rejasiga belgilab qo‘yishi lozim. Aqliy hujum metodi o‘quvchilarning fazoviy tasavvur qilish, mustaqil fikrlash kabi fazilatlarni rivojlantirishga yordam beradi. Shu boisdan qisqa muddatli didaktik mashq texnologiyalaridan, testlardan foydalanish tavsiya etiladi. Aqliy hujum metodidan foydalanilayoganda quyidagi xatolar kelib chiqishi mumkin:

1. 
   Tanlangan mavzu aqliy hujum texnologik jihatdan bu metodga to‘g‘ri kelmasligi mumkin.
   

2. 
   Tanlangan mavzu oldin o‘quvchilarga darsda o‘tilmagan bo‘lsa.
   

3. 
   Kichik guruh lideri yoki o‘qituvchi o‘quvchilarning fikrlarini oxirigacha tinglamay fikrlarini bo‘lib tursa.
   

4. 
   Muhokama davrida ba’zi fikrlar inobatga olinmay yakunlansa kabilar. Dars jarayonida aqliy hujum uyushtirish texnologiyasiga o‘quvchilar intuitsiaydan keng foydalanishida. Bundan tashqari berilgan savolga hamda mashq bajarishda intuitsiyaga suyanishadi.