Сборник научных трудов по материалам Международной научно-практической

 
32 
XALQARO MIQYOSIDAGI ILMIY-AMALIY KONFERENTSIYA MATERIALLARI
ABDULLA AVLONIY ASARLARIDA TA’LIM TARBIYAMASALALARI 
Abrorxonova K.A. – Boshlang‘ich ta’lim pedagogikasi va psixologiyasi kafedra mudiri 
PhD, Barotova M.Sh. – magistrant, Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika 
universiteti, Toshkent O‘zbekiston. 
 
Annotatsiya:
maqolada Abdulla Avloniy va prezidentimizning ta’lim tarbiyaga bo‘lgan 
qarashlari, etiborlari va fkir muloxazalari keng o‘rin olgan.
Tayanch so‘zlar:
ta’lim, tarbiya, axloq, badan tarbiyasi, fikr tarbiyasi, sport, xulq, aql. 
Аннотация:
В статье представлен широкий спектр взглядов, мнений и мнений 
Абдуллы Авлони и нашего Президента по вопросам образования. 
Ключевые слова:
образование, воспитание, этика, физическое воспитание, 
умственное воспитание, спорт, поведение, интеллект. 
Annotation:
The article covers the views, attitudes and opinions of Abdullah Avloni and 
our President on education. 
Keywords:
education, upbringing, ethics, physical education, mental education, sports, 
behavior, intelligence. 
“Tarbiya” so‘zining ma’nolari ko‘p bo‘lsa-da, milliy an’analardan kelib chiqsak, avvalo 
uning “axloqiy” sifati uyg‘onadi. Chunki, ota-bobolarimiz bola axloq-odobini tarbiyaning boshqa 
turlariga nisbatan ustun qo‘yishgan. Abdulla Avloniy ham “Turkiy guliston yoxud axloq” asarida 
bola tarbiyasiga yondashganda, uni jismoniy, fikriy va axloqiy turlarga ajratib, axloqiy tarbiyaga 
alohida e’tibor qaratadi. Shu o‘rinda “ta’lim” va “tarbiya” so‘zlarining lug‘aviy ma’nosiga to‘xtalib 
o‘tmoqchiman. Milliy tarbiya tarixining atoqli namoyandasi Abdulla Avloniy qarashlarida “tarbiya” 
so‘zining ma’no qamrovi “ta’lim”ga qaraganda birmuncha kengligini , hatto “ta’lim” mazmun-
mohiyati jihatidan “fikr tarbiyasi” yoki “aql tarbiyasi” sifatida tarbiyaning tarkibiy qismidir. O‘zbek 
tilining izohli lug‘atida tarbiya so‘zi arabcha so‘z bo‘lib, “rivojlantirish, parvarish qilish, o‘stirish; 
o‘rgatish; ilm berish” singari bir qator ma’nolarni anglatishi yozilgan. Abdulla Avloniy tajribali 
pedagog sifatida inson tarbiyasiga go‘dakligidanoq jiddiy e’tibor qaratish zaruratini ilgari suradi. 
Alloma bola tarbiyasi borasida fikr yuritar ekan, ushbu mulohazalarni muhim sanaydi: «Agar bir 
kishi yoshligida nafsi buzulib, tarbiyasiz, axloqsiz bo‘lib o‘sdimi, Allohu akbar, bunday kishilardan 
yaxshilik kutmoq yerdan turub yulduzlarga qo‘l uzatmak kabidur». Avloniy ta’kidicha, bolalarda 
axloqiy xislatlarning tarkib topishida ijtimoiy muhit, oilaviy sharoit va bolaning atrofidagi kishilar 
g‘oyat katta ahamiyatga ega. Shu asosda u bola tarbiyasini nisbiy ravishda quyidagi bo‘limlarga 
ajratadi va ularning ahamiyatini tavsiflaydi: 1. Tarbiyaning zamoni. Ushbu bo‘limda Avloniy 
tarbiyani yoshlikdan berish zarurligini, bu ishga hammani: ota-ona, muallim, hukumat, atrof muxit 
va boshqalarning kirishishi kerakligini ta’kidlaydi: «Tarbiya xususiy ish emas, milliy, ijtimoiy 
ishdir. Har bir xalqning taraqqiy qilishi, davlatlarning qudratli bo‘lishi avlodlar tarbiyasiga ko‘p 
jihatdan bog‘liq», deb hisoblaydi adib. Tarbiya inson dunyoga kelgandan boshlanib, umrning 
oxiriga qadar davom etadi. U bir qancha bosqichdan – uy, bog‘cha, maktab va jamoatchilik 
tarbiyasidan iborat. 2. Badan tarbiyasi. Tarbiyani birgina axloq bilan chegaralab bo‘lmaydi. U 
birinchi navbatda bolaning sog‘ligi haqida g‘amxo‘rlik qilishi lozim. Avloniyning fikricha, sog‘lom 
fikr, yaxshi axloq, ilm-ma’rifatga ega bo‘lish uchun badanni tarbiya qilish zarur: «Badanning 
salomat va quvvatli bo‘lmog‘i insonga eng kerakli narsadur. Chunki o‘qumoq, o‘qutmoq, 
o‘rganmoq va o‘rgatmoq uchun insonga kuchli, kasalsiz jasad lozimdir». 3. Fikr tarbiyasi. Abdulla 
Avloniy badan tarbiyasi masalasida bolani sog‘lom qilib o‘stirishda ota-onalarga murojaat qilsa, 
uning fikri, tafakkuri tarbiyasini o‘qituvchilar faoliyatiga bog‘laydi: «Bolalarda fikrlash qobiliyatini 
o‘stirish va bu tarbiya bilan muntazam shug‘ullanishi benihoya zarur va muqaddas bir vazifa». 
Binobarin, u muallimlarning «diqqatlariga suyalgan, vijdonlariga yuklangan muqaddas vazifadur... 
Negaki fikrning quvvati, ziynati, kengligi, muallimning tarbiyasiga bog‘liqdur». Shu o‘rinda alloma 

---

BOSHLANG‘ICH TA’LIMGA XALQARO BAHOLASH DASTURLARINI JORIY ETISHNING ISTIQBOLLARI