Сборник научных трудов по материалам Международной научно-практической

 
366 
XALQARO MIQYOSIDAGI ILMIY-AMALIY KONFERENTSIYA MATERIALLARI
xalqaro standartlar talablarining joriy etilishi muhim ahamiyatga ega. Bu borada Ozbekiston 
Respublikasida qo’yilayotgan amaliy qadamlarga xalq ta’limi tizimida ta’lim sifatini baholash 
sohasidagi xalqaro tadqiqotlarning tashkil etilishi to’g‘risida hukumat qarorining qabul qilinishi 
Ta’lim sohasidagi yutuqlarni baholash xalqaro assotsiatsiyasidek (IEA) nufuzli tashkilot bilan 
hamkorlik aloqalarining yo’lga qo’yilishini misol sifatida keltirish mumkin. 
Qariyb 60 yildan ko’proq vaqt mobaynida IEA tashkiloti ta’limni qiyosiy o’rganish sohasida 
yetakchi tashkilot bo’lib kelmoqda. Mazkur tashkilot ta’lim tizimida davlat siyosati va amaliyotning 
ta’sirini chuqurroq o’rganish maqsadida ta’lim sohasida keng miqyosli tadqiqotlar olib boradi. Bu 
tadqiqotlar ta’lim jarayonlari va natijalarini ko’rib chiqib, ta’lim sifatiga ta’sir etuvchi o’zaro 
bog‘liq omillarni qiyosiy tahlil qiladi. 1958-yildan buyon ushbu tashkilot ta’lim sohasiga oid 
ko’plab mavzular bo’yicha o’ttizdan ortiq qiyosiy tadqiqotlarini otkazdi. Jumladan,matematika va 
tabiiy fanlar (TIMSS), o’qish (PIRLS), fuqarolik va fuqarolik ta’limi (ICCS), kompyuter va axborot 
texnologiyalari bo’yicha savodxonlik (ICILS) kabi yo’nalishlarda o’quvchilarning bilim va 
ko’nikmalari, umuman olganda ta’lim olish jarayonida erishgan yutuqlarini baholab kelmoqda. 
Ushbu xalqaro tadqiqotlardan PIRLS xususida ma’lumot beradigan bo’lsak,
 
PIRLS - 
(inglizcha –Progress in International Reading Literacy Study – matnni o’qish va tushunish 
darajasini aniqlovchi xalqaro tadqiqot ) mazkur xalqaro tadqiqotning maqsadi turli xil ta’lim 
tizimidan iborat bo’lgan davlatlarni boshlang‘ich maktab o’quvchilarining matnni o’qish va qabul 
qilish bo’yicha tayyorgarligi hamda o’quvchilarning har xil yutuqlarga erishishga sabab bo’luvchi 
ta’lim tizimidagi o’ziga xos xususiyatlarni aniqlash va baholashdan iborat. Albatta bunday tadqiqot 
xalq ta’limi sohasidagi xodimlar, olimlar, metodistlar, o’qituvchilar, ota-onalar va jamoat vakillari 
uchun katta ahamiyatga egadir. 
PIRLS tadqiqotida ishtirok etayotgan davlatlar dastlab o’z oldiga bir qator savollarga javob 
olishga harakat qiladi: 
- boshlang'ich maktab bitiruvchilari boshqa mamlakatlardagi tengdoshlari bilan solishtirganda 
qanchalik yaxshi o’qiydilar? 
- boshlang‘ich sinf o’quvchilarining o’qish savodxonligi qanday darajalarga ega? 
- o’qish holati so’nggi 5 yilga nisbatan yaxshilandimi? 
- to’rtinchi sinf o’quvchilari o’qishni yoqtirishadimi? 
- jamiyat asosi bo’lmish oila savodxonlikka qanday hissa qo’shadi? 
- bugungi kun maktablarida “O’qish” fanini o’qitish jarayoni qanday tashkil etilgan? 
- boshqa davlatlarga nisbatan “O’qish” fanini o’qitish jarayoniga ko’ra farqli xususiyatlar 
bormi? 
- agar boshqa davlatlarga nisbatan farq qiladigan xususiyatlar bo’lsa, bu xususiyatlar qanday? 
- turli davlatlarda faoliyat yuritayotgan boshlang'ich sinf o’qituvchilari tomonidan 
qo’llaniladigan o’qitish usullari hamda o’z mamlakatining boshlang‘ich sinf o’qituvchilar 
tomonidan qo’llaniladigan o’qitish usullarini taqqoslash? 
Bundan tashqari, PIRLS o’qish maqsadlarining har birida to’rtta keng tushunish jarayonini 
birlashtiradi. Bular: diqqatni jamlash va aniq ko’rsatilgan ma’lumotlarni topish, to’g‘ridan to’g‘ri 
xulosalar chiqarish, g‘oyalar va axborotni talqin qilish va uyg‘unlashtirish, kontent va matn 
elementlarini baholash va tanqid qilish. Yosh o’quvchi uchun o’qish savodxonligining har ikki 
maqsadi ham muhim hisoblanadi. Shuning uchun PIRLS har bir o’qish turini baholashda matnlarni 
teng bo’lishni asosiy maqsad qilib olgan. 
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining o‘qish savodxonligi -- jamiyat tomonidan talab qilinadigan 
va inson tomonidan qadrlanadigan yozma til shakllarini tushunish va ulardan foydalanish, 
shuningdek, matnlardan turli shakllarda ma’no hosil qila olish qobiliyati ekan, bu borada qanday 
ishlarni amalga oshirmog’imiz lozim degan fikr uygonadi.Buning uchun esa dars jarayonida 
boshlang’ich har bir o‘qituvchi PIRLS tadqiqotining topshiriqlarini o‘rgangan holda dars jarayoniga 
tatbiq etmog‘i lozim. Quyida esa bir namuna sifatida: 

---

BOSHLANG‘ICH TA’LIMGA XALQARO BAHOLASH DASTURLARINI JORIY ETISHNING ISTIQBOLLARI