|
Ключевые слова:
лингвистический анализ, детская литература, средства языкового
выражения, текст.
Annatation:
This article discusses the importance of extracurricular reading assignments in
primary school, teaching students independent thinking and observation, and increasing the focus
on linguistic analysis of literary texts in extracurricular reading lessons.
Keywords
: linguistic analysis, children's literature, means of linguistic expression, text.
Xalqimizning boy va qadimiy ma’naviyati, turmush tarzi, hozirgi taraqqiyoti olimlar,
yozuvchilar, shoirlarimiz yaratgan badiiy, ilmiy va publitsistik asarlarda o‘z ifodasini topadi.
O‘quvchilarni ana shu bebaho boylikdan boxabar qilish va turli uslubdagi asarlarni o‘qib-o‘rganish
boshlang‘ich sinfdan boshlanadi. Bu bоrаdа sinfdan tashqari o‘qish dаsturi mаzmunidа hаm Vаtаn,
vаtаn tаriхi, vаtаn kеlаjаgi, хаlqimizning fidоkоrоnа mеhnаti, хаlqimizning ezgu-niyatlаri, urf-
оdаtlаrini аks ettiruvchi bаdiiy аsаrlаrni o‘rgаnish nazarda tutilgan.
Boshlang‘ichta’limda sinfda o‘qish va sinfdan tashqari o‘qish darslari uyg‘un holda tashkil
etiladi. Sinfda o‘qish darslari amalga oshiradigan quyidagi vazifalar sinfdan tashqari o‘qish uchun
ham taalluqlidir.
Sinfdan tashqari o‘qish darslari esa sinfda o‘qish darslari vazifasiga qo‘shimcha ravishda
yanaquyidagi vazifalarni ham amalga oshiradi:
1. Kichik yoshdagi o‘quvchilarni o‘qish malakasini takomllashtiradi.
BOSHLANG‘ICH TA’LIMGA XALQARO BAHOLASH DASTURLARINI JORIY ETISHNING ISTIQBOLLARI
244
XALQARO MIQYOSIDAGI ILMIY-AMALIY KONFERENTSIYA MATERIALLARI
2. Kitobni mustaqil o‘qiy oladigan, uni tushunadigan kitobxonni tarbiyalaydi.
3. Ma'lum bir mavzuga oid kitoblarni tanlay oladigan, gazеta va jurnallarni ham mustaqil
o‘qiydigan faol kitobxonni tarbiyalaydi.
4. Sinfdan tashqari o‘qish tarbiyaning asosiy quroli sifatida xizmat qiladi.
5. Mustaqil kitob tanlay oladigan, muntazam kitob o‘qiydigan, o‘qilgan kitobni to‘g‘ri
baqolay oladigan ongli kitobxonni tarbiyalaydi.
Hozirgi kunda badiiy ijodda mavzularning xilma-xilligi, bolalar adabiyotidagi o‘zgarishlar,
jamiyat taraqqiyoti ta`sirida bolalar dunyoqarashining kengayib borayotgani,sinfdan tashqari
o‘qishni axborot texnologiyalari asosida tashkil etish imkoniyatlarining kengligi mazkur mavzuning
ta`limiy-tarbiyaviy ahamiyatini katta ekanini ko‘rsatadi.
Prezidentimiz Sh. Mirziyoyev tomonidan qabul qilingan 5 ta tashabbusning to‘rtinchisi
Yoshlar ma’naviyatini yuksaltirish, ular o‘rtasida kitobxonlikni keng targ‘ib qilish bo‘yicha tizimli
ishlar tashkil etilmoqda. Ma’lumki, kitob bilim manbai, hayot maktabidir. Kitobning inson qalbida,
hayotida tutgan o‘rni beqiyos. Chunki kitob fan va madaniyatning barcha muvaffaqqiyatlarini
o‘zida saqlab, avloddan avlodga yetkazib beruvchi asosiy vosita hisoblanadi. U hayotni o‘rganish
va uni qadrlash, jamiyat qonunlari va tabiat hodisalarini tushunishga yordam beradi. Ayniqsa,
bolalarda eng yaxshi insoniy fazilatlarning shakllana borishida, odob - axloq normalarining
o‘zlashtirilishida adabiy asarlarning roli katta. Maktab tajribasida kitob ta’lim-tarbiya vazifalarini
amalga oshirish va o‘quvchilarni har tomonlama kamol toptirishning asosiy omilidir. Boshlang‘ich
sinf o‘qish darslari bu borada katta imkoniyatlarga ega. O‘qituvchi o‘quvchilarning iqtidori bilan
bog‘liq qibiliyatlarini ularning fikrlashlari va nutqlaridan bilib oladi. O‘quvchilarda boshlang‘ich
ta`lim jarayonida o‘qib o‘rganilayotgan fan asoslarini mukammal egallashlari uchun ularni, birinchi
navbatda, mustaqil fikrlash, mushohada yuritish ko‘nikma va malakalari bilan qurollantirishimiz
lozim.
Sinfdan tashqari o‘qish darslarida Tursunboy Adashboyev “Qish” she’ri ustida ishlanadi.
She’rning hajmi unchalik katta emas. Lekin u qishda hayvonlar hayotida ro‘y beradigan
o‘zgarishlarni bilib olishga yaqindan yordam beradi. Bu she’rni o‘qishdan oldin ham o‘quvchilar
bilan savol-javoblar o‘tkaziladi. O‘quvchilar diqqati hayvonlarning qishdagi hayotiga qaratiladi.
Masalan, qishda yovvoyi quyonlarning rangi o‘zgarib, qorda o‘zini dushmandan himoya qiladigan
oq rangga kirishi, ayiqning o‘siq yunglari sovuqda yashashga qo‘l kelishi to‘g‘risida tushuncha
beriladi. She’r matni bilan tanishishdan oldin xattaxtaga “ayoz”, “quyruq”, “so‘qmoq”, “piyma”,
“po‘stin” “pahmoq” so‘zlari yozilib, ma`nosi izohlanadi. She’rni navbat bilan o‘quvchilarga to‘rt-
besh marta o‘qitilganidan keyin uning mazmuni yuzasidan savol-javob o‘tkaziladi. She’rning to‘la
mazmuni uch-to‘rt o‘quvchilarga gapirtiriladi, ularning fikr-mulohazalari to‘ldiriladi. Mazkur
mavzuni o‘rganish jarayonida maktab atrofiga sayohat uyushtirish ham mumkin. Qishda qor bosgan
dalalarni, tomlarni, daraxtlarni, odamlarning va qushlarning qishdagi hayotini kuzatish
o‘quvchilarning mustaqil fikrlashi va nutqining ifodali, sermazmun bo‘lishi uchun boy material
beradi.
O‘quvchilar barglari to‘kilib, sovuqda qor bosib turgan daraxtlarni ko‘rar ekan, shu holatni
ifodalagan “qor ko‘rpasiga o‘rangan yalang‘och daraxt” yoki “sovuqda mudrayotgan daraxt” kabi
iboralarni topishga harakat qiladi, bu esa o‘quvchilarning lug‘at boyligining oshishiga xizmat qiladi.
Sinfdan tashqari o‘qish darslarida badiiy matnning lisoniy tahliliga ham e’tiborni
kuchaytirish lozim. O‘qish dasturining o‘quvchilar bilimiga qo‘yiladigan talablarida ularning ayrim
tasvir vositalari va badiiy til elementlarini bilishlari zarurligi qayd etilgan bo‘lsa, o‘quvchilarning
ko‘nikma va malakalariga bog‘liq talablarida“tilning ifoda vositalarini o‘rinli qo‘llay olish va
ularning uslubiy imkoniyatlaridan foydalana olish”lariga e’tibor qaratilgan. Jumladan, o‘qish
dasturidava darsliklarida badiiy asar tili tahliliga quyidagi talablar qo‘yilgan:
- O‘qish mashg‘ulotlarini o‘tkazish jarayonida o‘quvchilarda nutq faoliyatining asosiy
ko‘rinishi bo‘lgan ko‘nikmalari, matn va kitob ustida ishlash, o‘quvchilarning bog‘lanishli nutqini
o‘stirish, nutq madaniyatini rivojlantirish nazarda tutiladi.
BOSHLANG‘ICH TA’LIMGA XALQARO BAHOLASH DASTURLARINI JORIY ETISHNING ISTIQBOLLARI
Do'stlaringiz bilan baham: |
