Say d u lla m irzayev

258

---

A gar yurtning fu qarosi tunda uxlamay
F aryod etsa, demak, shohning vijdoni uxlar.
Elni boqib, cho 'pon bo ‘Imoq uning xizm ati,
Saltanatda lozim erur shunday bir usul:
M arg ‘ilonda tovuq yitsa, shoh bo ‘Isin mas ’ul!
Sayid, biling, qizning о ‘z i xohishi bilan
Erga tegsa, bu hech qanday о ‘g ‘irlik emas.
Tragediyada bosh qahram on tilidan berilgan bunday teran . 
m a ’noli hikm atli s o ‘zlar va falsafiy-badiiy um um lashm alar 
M irzo U lug‘bekka xos m uhim bir sifatni — uning dono inson 
va buyuk m utafakkir b o ig a n in i ochib berishga bevosita xizmat 
qilgan. Shu bilan birga, asarning tarbiyaviy-estetik qimm atiga 
qim m at q o'shgan.
«M irzo U lug‘bek» tragediyasi tili — boy, shirali, aniq va 
obrazli. Pyesadagi m onolog va dialoglar katta m ahorat bilan 
yozilgan. Qisqasi, «M irzo U lug'bek» o'zbek dram aturgiyasining 
eng sara asarlaridan biridir.
* * *
M. Shayxzoda — shoir va dram aturg sifatidagina emas, balki 
yirik adabiyotshunos olim sifatida ham m ashhur. M a ’lumki, 
M. Shayxzoda Toshkentda aspiranturada t a ’lim oldi. N atijada, 
u o lim s if a tid a 3 0 -y illa rd a n b o s h la b a d a b iy o ts h u n o s lik
taraqqiyotiga sezilarli hissa q o ‘sha bordi. M. Shayxzoda 1958- 
y ild a « A lish e r N a v o iy n in g lirik q a h ra m o n i» m a v z u sid a
nom zodlik dissertatsiyasini him oya qildi.
M. Shayxzodaning ilmiy asarlari badiiy m ahorat borasidagi 
tahlilning teranligi va aniqligi bilan o'quvchi diqqatini o ‘ziga 
jalb qiladi. Bu fazilatlar olimning «Q ulbobolar va hurbolalar», 
« A d ib n in g y u tu g ‘i», « G e n ia l s h o ir» , « N a v o iy n in g lirik
qah ram oni» , «Alisher N avoiyning poetik m ah o rati» singari 
ilmiy asarlarida ochiq k o ‘rinadi.
M. Shayxzodaning tarjim a sa n ’ati sohasida ham m unosib 
xizm ati b o r. Shoir «M is ch av an d o z» , « M o tsa rt va Soleri» 
(A. Pushkin), «Ikki asira» (M. Lerm ontov), «G aydam aklar» 
(T. Shevchenko), «Rom eo va Juletta», «Ham let» (V. Shekspir)
259

---

singari m ashhur asarlarni, shuningdek, N. Tixonov, A. Surkov, 
A. Lohutiy, Jam bul, N ozim H ikm at kabi shoirlarning k o ‘pgina 
she’rlarini o ‘zbek tiliga m aho rat bilan ag‘dargan.
M. Shayxzoda ijodini adabiyotshunoslikda yoritish sohasida 
ham m uayyan ilmiy ishlar am alga oshirilgan. O. Sharafiddinov, 
M . Z o k iro v , B. Im o m o v , O. A b d u llay e v , H . O lim jo n o v a,
I. G ‘a fu ro v va b o s h q a la r n in g m a q o la va r is o la la r id a
M. Shayxzoda asarlarining asosiy xususiyatlariga doir m uhim
fikrlar bayon etilgan.
X ullas, 0 ‘z b e k isto n d a xizm at k o ‘rsatg an s a n ’a t arb o b i 
(1964) M. Shayxzoda serqirra va sermazmun ijodi bilan hozirgi 
zam on o ‘zbek adabiyoti tarixida o ‘zining m ustahkam o ‘rniga 
ega.

---

H A M ID O L IM JO N