Say d u lla m irzayev

Vatanning та ’nosi ulug ‘vor, ulkan,
Ha, Vatan so ‘zining cheki bepoyon.
Bu y e r da tug ‘ilgan, yashagan, о 'Igan,
Yaratgan, ishlagan, kurashgan inson
Vatan mehri bilan о ‘z qadrin bilgan
Vatansiz kim salar darvish deyilgan.
«Toshkentnom a»ning kompozitsiyasi ham puxta. U chuqur 
m antiq asosida yuzaga keltirilgan. D oston o ‘n sakkiz bobdan 
tashkil topgan. Shoir asarning g‘oyaviy mazmunini ifodalashda, 
k ito b x o n la rg a e s te tik z av q b e ris h d a m u m to z s h e ’riy a t 
a n ’a n a la rid a n va x alq o g ‘zaki ijo d i b o y lik la rid a n o ‘rinli 
foydalangan.
M aqsud Shayxzoda dram aturgiya sohasida ham sam arali 
m ehnat qildi. Uning «Jaloliddin M anguberdi» (1944), xususan, 
«M irzo U lu g ‘bek» (1960) tra g e d iy a la ri m illiy d ra m a tu r- 
giyamizda katta voqea b o ‘lgan edi.
254

---

«Jaloliddin» tarixiy-romantik tragediyadir. U nda O 'rta Osiyo 
xalqlarining XIII asrda m og‘ul bosqinchilariga qarshi olib borgan 
qahram onona kurashi aks ettirilgan. «Jaloliddin» tragediyasining 
sujeti hayotiy va qiziqarli. Asar dram atik va fojiaviy holatlarga 
boy, unda k o ‘rsatilgan keskin ziddiyat ham , uning rivoji va 
yechimi ham hayot haqiqatiga mos.
Pyesa m undarijasi m arkazida m o ‘g ‘ul bosqinchilariga qarshi 
kurashga rahbarlik qilgan Jaloliddin M anguberdi obrazi turadi. 
A sarda Jaloliddin xalq q ahram oni sifatida yaqqol nam oyon 
b o ‘ladi. Jaloliddinning vatanparvarligi, uning kuchli irodasi, 
oriyati, mardligi, jangdagi jasorati va donoligi asarning.k o‘p 
o ‘rinlarida m ahorat bilan aks ettirilgan.
O ybek va G ‘a fu r G ‘ulo m y o z g a n la rid e k : « J a lo lid d in
tim solida m uallif xalqni dushm anga qarshi kurashga to ‘plab 
safarbar eta olgan, ona-V atan uchun o ‘z hayotini bag'ishlagan 
d o v y u ra k , d o n o , m o h ir q o i n o n d o n o b ra z in i y a ra td i. 
D ram atu rg a sard a tarixiy jara y o n n in g haqiqiy m azm unini, 
uning ichki m a ’nosini badiiy m ujassam lashtirishga intilgan. 
V atan o ‘g‘lonlarining erk, m ustaqillik, nomus va sharaf uchun 
boshlagan fidokorona kurashi yorqin, m a ’nodor, dram atizm
bilan t o ‘la, h ayajonli k a rtin a la rd a g avd alan adi. Jaloliddin 
obrazi a sard a t o ‘laq on li, jo nli va u lu g ‘vor obrazdir. S o‘zi, 
h a ra k a ti va b u tu n siymosi bilan ro m a n tik k o ‘tarilm a ruhli 
b a h o d ir , ay n i z a m o n d a h a q iq iy o d a m iy lik x isla tla rid a n
bahram and... «Jaloliddin» davrimizga g ‘oyat ham ohang»77.
M azkur tragediyada X o ‘jand hokimi Tem ur Malik obrazi 
ham salm oqli o ‘rin egallaydi. T em ur M alik m ard sarkarda, 
haqiqiy v atan p arv ar, Jaloliddinning eng yaqin maslakdoshi, 
xalq qahram oni sifatida gavdalanadi. Tragediyada Jaloliddin, 
Tem ur M alik singari tarixiy shaxs obrazlari bilan birga, Elbors 
pahlavon, Sulton Begim kabi badiiy to ‘qim a obrazlar ham
yaratilgan. Bu qahram onlar faoliyati tim solida ajdodlarimizga 
xos vatanparvarlik, m ardlik, jasurlik, insonparvarlik g‘oyalari 
olg‘a surilgan.